Develi’de Siyasi Hayatın Gelişimi-2

Geçen yazımızda 1. ve 2. Meşrutiyet döneminde Develi’deki siyasi gelişmeleri genel hatlarıyla ele almaya çalışmıştık.Bu yazımızla da 1960 yılına kadar olan siyasi gelişmeleri ele almaya çalışacağız.
İttihat ve Terakki Partisi’nin kurulduğu andan itibaren en büyük rakibi ve takipçisi Hürriyet ve İtilâf Fırkası olmuştur.Fırka parti anlamında kullanılmaktadır.
HÜRRİYET VE İTİLAF FIRKASI( 1911 / 10.01.1919 )
Türk siyâsî târihinin ilk muhâlefet partisi olarak bilinir. Son derece bunalımlı bir dönemde kuruldu. Fırkanın ilk reisi Dâmâd Ferîd Paşa’dır.
Meclis içinde bulunan mûtedil (ılımlı) Hürriyet perverân ve Ahâlî fırkalarına mensup mebuslarla, Rum, Arnavut, Arap, Ermeni mebusları ve hiçbir partiye üye olmadıklarını söyleyen Hizb-i Müstakil mebuslarının birleşmesiyle ortaya çıktı. Böylece İttihat ve Terrakki karşısında dağınık durumda olan muhâlefet toplanmış oldu. Ayrıca meclis dışında bulunan eski İttihatçılar, devre dışı bırakılan ilmiyeciler, eski Ahrarcılar, demokratlar ve sosyalistler gibi düşünceleri farklı ve İttihat ve Terakkiye karşı olan kimseler de bu fıkra içinde yer aldılar. Meclis içinde bulunan ılımlı Hürriyet- perverân ve Ahâlî fırkalarına mensup mebuslarla, Rum, Arnavut, Arap, Ermeni mebusları ve hiçbir partiye üye olmadıklarını söyleyen Hizb-i Müstakil mebuslarının birleşmesiyle ortaya çıktı.
Mütâreke döneminde 14 Ocak 1919’da yeniden kurulan Hürriyet ve Îtilaf Fırkası’nın başkanı Müşir Nûrî Paşa’ydı. Fakat Damat Ferid Paşa taraftarı olmaları,Milli Mücadeleye karşı olmaları sebebiyle başarılı olamamışlar ve çoğu sonradan yurt dışına sürülmüşlerdir.
Develi’de de İttihat ve Terakki Partisi’ne muhalif olmak üzere kurulmuştur.Bu partinin Kayseri başkanı meşhur Ali Galip idi.O Ali Galip ki Sivas Kongresi’nde, Kongreyi basıp ,Atatürk’ü tutuklamakla görevli Elazığ milletvekiliydi.Fakat bu çalışması Atatürk’ün akıllı ve cesur kararlarıyla bozulmuştu.
Partinin İlk kurucusu kimdir, bilemiyorum. Ancak bu partinin Develi Şubesini kuranların Develioğullarına mensup kimseler olduğunu tahmin ediyorum.Bu tavırda ailenin büyük bir kısmının Yukarı Develi’de bulunan Develioğulları ile Everek’e çok önceden Yukarı Develi’den göçüp yerleşenler ile dışarıdan gelen Kamberli Osman Efendi gibi siyasi güçlerin iktidar mücadelesi olarak bakılabilir.Zira 1856’da Develi nahiye olduğu zaman, nahiye müdürlüğünde Develioğlu ailesinin özellikle Halit Ağa kolunun etkin olduğunu görüyoruz… Develioğullarının bir kolu da Paşa-zadelerdir.Gerek Halit Ağa-zâdelerden, gerekse Paşa-zâdelerden Develi Belediye Başkanlığı yapanları görmekteyiz.Bunlardan Halit Ağa-zâdeler Develioğullarının ananevi ağalık geleneğini devam ettirenler,Paşa-zâdeler ise meselâ Develioğlu Kasım Paşa gibi sivil paşaların soyundan gelenlerdir.
Develi’deki bu çekişmeleri Coşkun Osman, İkinci Ergenekon,İstanbul 2008,s.48) şöyle açıklayarak devrini aydınlatıyor :”Bu anlaşmazlıklar gerçek bir fikir ayrılığına ve yok edilemeyecek bir çıkar çatışmasına dayanmaz.Ufak tefek kırgınlıklar bölünmelere neden olur.Bugün bu grupta bulunan bir adam, bir süre sonra diğer topluluğa geçiverir.Birbirlerine kurşun atacak gibi yan bakarlar.,herhangi bir sebebten dolayı da sarmaş dolaş olabilirler.Çok iyi geçinir gibi görünürler de bir çıkar ayrılığı yüzünden bozuşu ve boğuşurlar.Dostluğu kuvvetlendirmek için kız alıp kız verirler.Sivrilenleri,özellikle çevresi ve akrabası olmadan sivrilenleri çekememekle beraber her grup onu kendisine mal etmek ister.” Diyerek bir durum tespiti yapmaktadır. Nitekim Develi Müdafa-i Hukuk Cemiyeti teşkil edilirken, olumlu ve olumsuz yönleriyle Hacı Ağalar,Zileli-zâdeler, Kamberli-zâdeler, Tıraşlar, HalitAğa-zâdeler,Paşa-zâdelerMüftü-zâdeler vbaileler ön plâna çıkmaktadırlar. Selâmlar,Suyolçular,Mısırlı-zâdeler ve Dedemenler gibi ailelerin kenarda durdukları görülür.Tabii Coşkun Osman o devri iyi gözleyenlerden.Kendisi Mülkiye son sınıfta iken Filistin cephesine gittiği için mezun olamamış fakat alt yapısı güçlü bir aile çocuğu.O dönemlerin canlı bir şahidi.Nitekim,Kamberli-zâdeler ile Develioğulları birbirinden kız alıp vermişlerdir.Fakat siyasi rekabet de bu iki aile arasında olmuştur.

Paşa-zâde Osman Develioğlu
1919’da Develi’de Haçın kuşatması için vatansever Develiler ayağa kalkmıştı. Kurulan İstiklal Komitesi’nde Bin.Op.Dr.Osman Develioğlu da görev almıştı.O zaman bu partinin ilçe başkanı Paşa-zâde Osman Develioğlu’ydu.Bu kişinin de bu komiteye dahil edilmesi gerekliydi.Bu konudaki gelişmeleri yine Osman Coşkun’un romanından takip edelim.”Paşa-zâde Osman Bey, dürüst, namuslu ve mert bir adamdı.” Dedikten sonra,bu kutsal davaya katılmasını istediğinde”…sezsizce dinledi ve hak verdi. Arkadaşlarının geri fikirlerinden o da memnun değildi. Memleketin bu karanlık günlerinde particiliğin anlamsızlığını ve zararını kabul etti.Güvendiği ve söz geçirebileceği Yönetim Kurulu üyelerinden bazılarını evine davet etti.Hep birlikte görüştüler ve partinin kapanmasına karar verdiler.Ertesi gün Develi Hürriyet ve İtilaf Patisi’nin kapatıldığına dair dilekçe Kaymakamlığa verildi.Aşırı bağlı grup tepinmiş , bağırmış ve itiraz etmiş ise de çoğunluğun verdiği karara uymaktan başka bir şey yapamamıştı. S.58.” Böylece parti 1919’da kapanmış oldu.Burada esas üzerinde durulacak nokta söz vatan olunca; Develi insanının birlik ve beraberliğinden asla taviz vermemesidir.Zaten bu ruhla Haçın kurtarılmıştır.Nitekim Develili milisler Belediye başkanı Kamberli-zâde Osman Efendi başkanlığında Haçın’a hareket ederken Develi Kuvva-i Milliye Cemiyeti Başkanlığına Paşa-zâde Osman Bey, Belediye başkan vekilliğine de Develi-zâde Müsellim Ağa geçmiştir.
CUMHURİYET HALK FIRKASI ( 09.09.1923 )
Hürriyet ve İtilaf Fırkası 1919’da kapatıldığında zaten İstiklal Savaşı başlamıştı.Ülke kan gölüne çevrilmişti.09.Eylül 1922’de Yunanlıların denize dökülmesine kadar bu,böyle devam etmişti.
Cumhuriyetin ilanından önce Ankara’da 09.09.1923 tarihinde, Atatürk’ün başkanlığında Halk Fırkası kurulmuştur.Partinin ismi 10.11.1924’de de Cumhuriyet Halk Fırkası oldu.Bu partinin şüphesiz ölümsüz başkanı İsmet İnönü’dür.

Osman Coşkun Hadi Erdoğan
Bu partinin önce Kayseri il teşkilatı daha sonra da Develi İlçe teşkilatı kuruldu. İlk ilçe Teşkilâtı başkanı Tenekeci Mehmet’tir.Bu ilk Yönetim Kurulunda kimler görev almıştır, tespit edemiyoruz. Ancak, Şükrü Nayman gibi hukukçular ile Kamberli Osman, Hadi Erdoğan ve daha sonra da Osman Coşkun,Tevfik Zilelioğlu gibi Haçın Harbi kahramanları da bu parti kuruluşu içerisinde yer almış olmalıdır.
1920’de Develi’den TBMM’ne giren Develi Kaymakamı Atıf Tüzün Bey’dir,Arhavilidir..1928-1931 yılları arasında Belediye Başkanlığı yapan Osman Coşkun 04.05.1931-23.12.1934 tarihleri arasında Develi’li olarak parlementoya giren ilk milletvekilidir.Ayrıldığı Develi Belediye Başkanlığı’na da Abdulhadi Erdoğan geçmiştir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi’de Atatürk’e muhalefetiyle tanınan.Osman Coşkun bir daha CHP’den milletvekili seçilmemiştir.Tarihini tesbit edemedim ama Yavaş’ta bir posta arabası soyulmuş ve postacılar öldürülmüştür.Develi’ye hizmetle ömrü geçen Osman Coşkun, politikada kendisini çekemeyenler tarafından bunu Gizik Duran’a yaptırdığı suçlamasıyla karşı karşıya kalmıştır.Sonradan olay aydınlatılmıştır ama O.Coşkun’un bu olaydan çok azap çektiğini tahmin edebiliriz.
Aynı şekilde Develi’yi modernleştirmeye çalışan ve kalıcı eserler bırakmak için mücadele eden Abdulhadi Erdoğan da özellikle 1946’da hakkında suçlama olunca; soruşturmanın selameti açısından görevinden ayrılmış ve olayın bir iftira olduğu açığa çıktıktan sonra görevine geri dönmüştür.
Bu partinin kültürel plânda yaptığı en önemli çalışma;kapatılan Türk Ocakları yerine 1932’lerde Halk Evlerinin kurulmasıdır. Develi kültür hayatında Develi Halk Evi’nin büyük rolü olmuştur.
Develi Halkevi.Eski Rüştiye Binası sol altında.
Not; Demokrat Parti Dönemi gelecek haftaya.

Post Views: 922