Develi’de Kaybolan Binalar

Bilinen ilk adı Gabadonya olan Develi’nin Müslüman Türklerden önce de zengin bir geçmişi vardır.Etiler, Firikler, Lidyalılar, Romalılar, Bizanslılar vb.Develi çevresinde nice tarihi eserler bırakmışlardır.Fıraktın ve Taşçı kaya kabartmaları,Gereme Harabeleri, kale,Roma Hamamı,Elbiz ve Köşkpınar mesire yerleri ve daha haritası çıkarılmamış yer altı şehirleri,İlbe inleri,kiliseler vs.bu dönemlerin hatıralarıdır.Develi tarihine ilgi arttıkça inanıyoruz ki bilinenler yanına yenilerin de ekleneceği şüphesizdir.
Develi Obası, oba beyi Devle Ali Bey eşliğinde; On birinci asrın üçüncü çeyreğimde Danişmentlilerle beraber buraya gelmişlerdir. Buraya da kendi oba adı olan Develi’yi ad olarak vermişlerdir.
Özellikle Selçuklular ve Beylikler döneminde önemli merkezlerden biri olmuştur. Zaten halen ayakta duran cami ve türbeler de bunun delilleridir.
Develiler geçen asırlar içerisinde burada bir çok dini, sosyal ve kültürel eser yapmışlardır.Ne var ki bunlardan kimi değişen şartlara göre kimileri de ihmalkarlığa dayalı olarak zamana dayanamamışlar ve yok olmuşlardır.
İşte bizim tespit edip de bugüne kadar gelemeyen binalar üzerinde durmaktır.Umulur ki yıllarını Develi üzerine hasreden biri olarak bunca birikimimiz, ilerde yazılacağına yürekten inandığım “Develi Kültür Envanteri”ne bir nebze de olsa yardımcı olmaktır.Hemen belirtelim ki Develi’deki tarihi eserler hakkında ilk toplu bilgiler 1938’de eski Kayseri Müzesi Müdürü Naci Kum tarafından incelenmiş ve yayınlanmıştır.İlmi olarak ele alma ise, 1945’lerde:Prof.Dr.Tahsin Özgüç ve Mahmut Akok tarafından olmuştur.Bu kaybolan eserler hakkınden bazıları bazı yanlış adlandırmalara rağmen Sultan Topçu’nun Develi Belediyesi yayınları içerisinde çıkan “Develi’de Türk Eserleri, Develi 2007” adlı eserinde yayınlanmıştır.Ne var ki çoğu yerlerde bir yöreyi ve kültür zenginliğini iyi tanımayan yazarlar,hangi sahanın adamı olurlarsa olsunlar,adlandırmalarda ve bu eserleri yorumlamalarda yanlış okumalara ve yanlış yorumlara düştükleri de bir gerçektir.Topçu da bundan nasibini almıştır.Hatta hocası Prof.Dr.Kerim Türkmen Mozaik Dergisi’nde yazdığı yazıda da.Bir ara da Kadri Sayılgan Develi’deki tarihi eserler hakkında bir deneme de bulunmuş ve Seyrâni Gazetesi’nde yayınlamıştı.
Develi’de kaybolan eserler şöyle özetlenebilir.
A.Kale Kapıları

Develi Kalesi’nin bir adı da Zengibar Kalesi’dir.Aynı adla Anadolu’da bir çok kale vardır.İşte bunlardan biri de Develi Kalesi’dir.Bu kale 1474’de Osmanlılar eline geçtiği zaman;Develiler Karamanoğullarını tutuyor diye,insanların büyük bir kısmı ülkemizin değişik yerlerine sürülmüş ve kale de yıkılmıştır.
Çocukluğumuzda, büyüklerimizden dinlediğimiz bilgilerden, bu kalenin iki kapısı vardır.a.Demir Kapı,Ağaç Kapı.Bunlardan Demir Kapı,Aşağı Mahalle’de Demir Kapı ise:Kopçulu mahallesi’ndedir.Biri icim yaylasına, diğeri de Erciyes’e bakmaktadır.Ağaç Kapı Altı denilen yer o günlerin hatırasını yaşatır ki Dev Ali Türbesi’nin doğusuna düşer.Bugün ki Park içerisindedir.
B.Camiler
Develi merkezinde kırk üç cami ve mescit vardır.Ancak yıllar içerisinde Yukarı Develi’de yaptırılan cami ve mescitlerden şunlar yok olmuştur.Ne zaman yıkılmıştır ve ne de yapı özelliklerini bilmiyoruz.
1.                                           İdris Mescidi                    XVIII.?
2.           “   (Orta Mh.)           Mescid-i Şerif                 1800. Seyyid Mehmet Emin
3.           “           “                 Katip Osman M.              1731.     Katip Osman
4.          “ (Yedek Mh.)          Usta Halil M.                   XVIII. Usta Halil
5.                           “                Yeğen Ali M.                 1737.Yeğen Ali
6.       “(Güney Mh.)          Ali Paşa Camii.         XVIII.Ali Paşa                “                               7.                                               H.İbrahim M.              1800.Hacı İbrahim
Everek kısmında ise şu cami ve mescitler yok olmuştur.Bunların ne zaman yıkıldığını bilmiyoruz.
8..         Everek Mh.                    Mehmet Bey M.      1750 .Mehmet Bey
9.         “                                    Kethüdayeri C.           XVIII. ?
10.          “                                   Seyyid Mustafa C.      XVII.Seyyid Mustafa
11.          “                                   Hacı Ali                      XVIII. ?
12           “                                   Varmaca (?) M.          XVIII. ?
13.           “                                   Mescid-i Şerif          XVII I.Ahali
14.                                                 Müritler Camii              XVIII.
15            “                                  Orta Mh.M.               ?. Şeyh İbrahim
16.            “                                  Elhac İbrahim M.
17.            “                                  Emir Hatun M.         1725 Emir Hatun
Bunlardan Müritler Camii Eski Saray denilen , köprünün yanı başındaydı.Bugün sadece aynı adla çeşmesi durmaktadır.1935’lerde Köprü ve yol yapımı sırasında Mısırlızadeler tarafından 250 liraya satın alınmış ve yapı taşlarıyla altta resmi görülen kendilerine ait evler yapılmıştır. Fakat eski Çarşı Camii bana daha yakın gelirdi.Süleyman Unutulmaz’ın bu eseri yıkılmamalıydı.
D.Medreseler
Anadolu’da dünden bugüne 900 ile 1000 arasında medrese yapılmıştır.Bunlardan dört medrese Develi’de görev yapmıştır.Bunlardan a.Siva Sitti Hatun, b.Fahriye , c..Kopçulu Medreseleri Yukarı Develi’dedir.Ancak bu üç medreseden sadece hatıra olarak Medrese Çıkmazı adlı bir sokak adı kalmıştır.Halasiye Medresesi ise 1820’de açılmış ve 1924’de kapanmış ve yıkılmıştır.Venk denilen mahalde idi..Uzun müddet burası “Medrese”olarak anılmıştır.
E.Mektepler

Rüşdiye Binası Develi’de uzun yıllar eğitimde hizmet veren Develi, İstiklal, Merkez ve Dumlupınar ilkokulları yanında Develi Rüştiye binasıdır. Bunlar nice Develili Ermeni, Rum ve Türk münevverlerinin en tatlı hatıralarının geçtiği eğitim kurumlarıdır. Bu okullardan sadece İstiklal İlköğretim okulu ayakta diğerleri ise yıkılmışlardır.Bunlardan Dumlupınar okulu yıkıldığı gibi adı da yakın zamanda gafletle yok edilmiştir.Bu kişileri tarih af etmeyecektir.Bunun da örnekleri çoktur.
F.Zaviyeler
Ecdatın hayır işlemlerinde kurduğu en önemli kurumlardan biri de zaviyelerdir. Zaviyeler, dışardan bölgeye gelen garip insanların barınması ,karnını doyurması ve yıkanması için kurulmuşlardır.Bölgemizin en önemli zaviyesi, Eratnalılar zamanında kurulmuş olan Şeyh Ümmi Zaviyesi’dir.Mezarları çok sonradan çıkarıldığı bu zaviye bugün yıkılmıştır.
Ğ.Tekkeler
Develi’de tespit edilen tekkeler şunlardır: aYedek Mahallesi Tekkesi
Yedek Tekkesi b.Abut Tekkesi, c.Şeyh Ümmi Tekkesi’dir.Maalesef bunlar da bugün tarihe gömülmüş gönül temizleme ve iman mekanlarıdır.
H.Saraylar
Develi 1870’de kaza olunca Venk bölgesinde bir Hükümet Sarayı yapılmıştır.Daha sonra bu saray Meteris’te Şehir Kulübü içerisinde,Cumhuriyet Meydanı kenarında ve daha sonra da şimdiki binasında hizmet vermiştir.Bugün bu binalar da yoktur.
Ancak Develi’nin bilinen en eski yönetim yeri Develioğullarının Yukarı Develi’deki konaklarıdır.Bugün bu konağın da yerinde yeller esmektedir.

Süleyman Unutulmaz Belediye Binası Hamam ve Mısırlızadelerin evleri

I.Hamamlar
Develi’de Elbiz Köşkpınar yolu üzerindeki Roma
Roma Hamamı Seyrânî Hamamı Hamamı,Osmanlılardan kalan Seyrânî Hamamı ile Cumhuriyet döneminde yapılan Belediye hamamları bilinen hamamlardır.Bugün bunlardan ikisi harap haldedir.Üçüncüsü ise yıkılmıştır.
İ.Hanlar
Bıçakcıların, Kara Yusufun, Kattaşın, Kayserili Hacı Ahmetin, Leblebicilerin, Okuturun, Saffet ve Sipahioğlu’nun hanı bir zamanlar önemliydi.Bugün bunlar da yoklar.
j.Çeşmeler

Ulu Cami Çeşmesi Dumbali Çeşmesi İbrahim Ağa Mahallesi Çeşmesi Çarşı Cami Sebili
Develi’de bir zamanlar ve halen de görevini yapan önemli çeşmeler vardır.Ancak bunlardan yukarda fotoğrafını verdiğimiz çeşmeler yoklar.Hiç olmazsa Ulu Cami Çevre düzenlemesi yapılırken Develizade Ali Rıza Efendi2nin yaptırdığı bu çeşme aslına uygun olarak yapılamaz mı?Gönül bunu bekliyor.
K.Muhtelif Binalar ve Yapılar

Belediye Gazinosu Şehir Kulübü Elektirik Binası
Tarihi bakımdan olmasa bile estetik bakımdan önemli,Cumhuriyetten sonra bilhassa Süleyman Unutulmaz’ın yaptığı binalar vardı.Belediye Binası ve Belediye Gazinosu, Şehir Kulübü, Elektirik binası (ki sonradan Seyrâni Sineması olarak hizmet vermiştir.)Bunlar yanında eski askeri binalar ile görünümü ve şekli güzel olan eski Kaymakamlık Lojmanı ne güzel binalardı!.Hele Mal Pazarı yanından geçen Çomaklı deresi üzerindeki Su Kemeri’nin ne muhteşem görünümü vardı.Daha kaybolan zaviyeleri ele almadık.Ancak Kozan Caddesi üzerindeki iki katlı, o güzel yonu taşlı ve bezemeli nice evler de yıkıldı gitti.
Son olarak Süleyman Unutulmaz Kalfa’yı rahmetle anmamız gerekiyor.Yaptığı eserlerden sadece Develi Lisesi Binası duruyor.Hamam, Belediye binası ve gazinosu, elektirik binası ,Çarşı Camii ve Sebili bugün yoklar ama fotoğraflarda yaşıyor.
Bu yapılar bir zamanlar hem insanımıza huzur vermiş hem de kazamızı süslemişlerdi.Bu binaların çoğunu yakinen biliyoruz, bir hiç uğruna yıkıldı gitti.
Vicdanlar ne alemde acaba?Tarih hiçbir şeyi unutmuyor.

Post Views: 1.109