Develi’de Askeri Tarih

Everek’te Ermeniler, Aygösten’de Hristiyan Türkler/Ortodoks Rumlar, Yukari Develi’de Türkler tarih boyunca huzur içerisinde yasamis bir ilçedir.Bu 1867’de Ermenilerin ilk isyani ile bu huzur kaybolmaya baslamistir.
Develi merkezinde bu huzur devam ederken, özellikle yazlari sürekli konar-göçerlerin / Yörüklerin Adana-Nigde-Erciyes-Harmancik Yazisi ile Çukurova-Sihli-Harmancik Yazisi yollarini takip ederek, Harmancik Yazisi’na gelis ve gidisleri sirasinda geçtikleri yerlerin bag ve bostanlarina yaptiklari tahribatlar, soygunlar, irza tecavüzleri ve eskiyaliklari uzun süre devam etmistir. Bunlarin basinda Bozulus Avsarlari, Erciyes’i yurt tutan Pehlivanli asireti ile Lekvanik Kürtleri basi çekmistir. Bu acili günlerin en önemli vesikasi da Ak Gelin Türküsü’dür. Namusunu koruma kaygusunda olan bir gelinin agidi degil midir? Bu konar göçerlerin yarattigi huzur boslugundan faydalanip Nigde-Yozgat-Develi arasinda uzun süre huzur birakmayan ve ayri bir yazi konusu olan eskiyalari da unutmamak lazimdir.

Bu tabii olaylar yaninda özellikle Fransiz ve Ingiliz oyunlariyla Orta Dogu’da yasayan halklar arasinda, sik sik çikartilan isyanlar ile Osmanli devletinin basi çok agrimistir. Bunlardan biri de Dürzi Isyanlaridir. Âsik Seyrânî 1277/1860 yilinda çikarilan Dürzi Isyani üzerine sunlari söylüyor:
Dürzi daglarini vermez dürziler
Verdikleri sözde durmaz dürziler
dedikten sonra devamla, bu isyani bastirmak için askerlik isine bakanlarin da baskilarini, haksiz vergi toplamalarindaki zulümlerini de söyle belgelemektedir:
Kur’a libasini biçen terziler
Çok yanmis harmanin ösrün aldilar.
Seyrânî böylece hem isyandan hem de haksiz vergi toplayanlardan duydugu iztiraplari dile getirmektedir. Elbette bir devletin kendini iç ve dis düsmana karsi savunmasinda güçlü bir ordunun önemi büyüktür ama yöneticilerin kendi insanina yaptiklari zulümleri de tarih af etmiyor.
Acaba Osmanli Devleti zamaninda Develi’de askerî hayat nasildi?.
Selçuklular zamaninda Develi subasilarla yönetilmistir. Subasilar kadilara bagli olarak görev yapan emniyet güçleridir. Anadolu birligi kurulunca Develi stratejik önemini kaybetti. Salnamelerden ögrendigimize göre askeri hayat hakkinda bilgilerimiz ancak 19.asrin baslarina,3.Selim devrine kadar gitmektedir. Bu konuda çikardigimiz notlari söyle siralayabiliriz.
Ordumuzda ilk ciddi degisim 3.Selim zamaninda kurulan Nizam-i Cedit adi verilen ordudur. Nizam-i Cedit birligi için Develi’de yeni bir kisla yapilmistir. Demek ki Develi’de daha önce bir askeri kisla vardi. Ayrica bir Zabita Dairesi görülüyor. Daire baskani da Mülazim Mehmet Aga’dir. Ayrica polis olarak iftihar madalyali Ahmet Efendi vardir.
1900 senesinde 14.Nevsehir Alayinin 4.Develi Taburu vardir. Komutani Mecidi 5 ve Yunan madalyali Bnb.Hüseyin Efendi, 1907’de ise; Osmani 4, Mecidi 3, Karadag, Yunan madalyalari sahibi Ali Behçet Efendi’dir.
1905 yilinda simdiki Askerlik binasi yapildi. Yanina simdilerde askeri lojman olarak kullanilan bina Hükümet dairesi olarak yapilmis ve simdiki Hükümet binasi yapilincaya kadar hizmet vermistir.
1911’de Redif Teskilati içinde yer alan Kayseri Tümeni 6. Redif Müfettisligi’ne Develi Alayi da bagli bulunuyordu.1914’de Askere Alma Subesi bulunuyordu. Redif teskilati imparatorluk zamaninda ihtiyat ordusu olarak 2.Mahmut zamaninda 1834’de kurulmustu. Redif Teskilati 1913’te kaldirildi.
Develi huzurlu bir yer oldugu için, 1.Dünya Savasi sirasinda 1916’da askerin ihtiyaçlarini karsilamak üzere; 3.Menzil Müfettisligine bagli olarak Develi’de Menzil Ambarlari kurulmustur.
1918’de merkezi Erzincan’da bulunan 3.Ordu Menzil Müfettisligi’ne bagli olarak Develi’de Erzak Ambarlari kurulmustu.
MILLI MÜCADELE YILLARINDA
1918’DE imzalanan Mondros Antlasmasi’ndan sonra Kayseri bagimsiz bir sancakti.12.Kolordu Kayseri’deydi.
1919’da Haçin / Saimbeyli, isgal gücü Fransizlarin destegindeki Ermenilerce isgal edilmisti. Buradan bin bir güçlükle kaçan Türkler Develi’ye gelmisler ve isin vehametini bütün açikligiyla anlatmislardi. Bu arada Develi Kaymakami Atif Bey, Coskun Osman Bey, Belediye Baskani Kamberli Osman Bey, Askerlik Sube Baskani Nebih Tankut Bey, Jandarma kumandani Abdullah Bey ve Tbb.Bin.Op.Dr.Osman Develioglu tarafindan Nisan-1919’da Develi Istiklal Komitesi kurulmustu.Bu cemiyet daha sonra Cemiyet-i Islâmiye ve daha sonra da Develi Kuvva-i Milliye Teskilâti adini almistir.Bu cemiyetin basina daha sonra Atatürk tarafindan kendisiyle birlikte Samsuna çikan Everek Ahz-i Asker Muamelat Müfettisi Bnb.Kemal Dogan Bey görevlendirilmistir.
Develi Gezici Kuvva-i Milliye’nin mevcudu ilk kurulus aninda 1680 kisiydi.20 sandik cephanesi vardi. Daha sonra 11.Tümen araciligiyla Develi ‘ye 500 adet Alman tüfegi ile 90 sandik cephane sevk olundu. Bu silahlarin büyük bir kisminin Nigde’de bulunan 2.Tümen tarafindan, Hadi Erdogan, Osman Coskun ve Hoca-zade Tevfik Bey nezaretinde Develi katircilari ile Develi’ye getirildiklerini biliyoruz. Nitekim bu silahlar sayesinde Haçin 15.Ekim1920’de ele geçirildi.
Bu arada dogudan gelecek silahlari nakletmek için karayollarinin asayisini korumak üzere 10.10.1920’de bir Menzil Komutanligi kurulmustu. Ayrica 1921’de Ambarli Konak Komutanligi yaninda 1922’de de bir revir kurulmustur. Develi’nin sadece Çanakkale’de 201, Haçin Harbi’nde ise:113 sehit verdigi düsünülürse, yaralilar için revirin önemi anlasilir.
Kaynaklar;
1.Gen. Kur. TSK, Tarihi Osmanli Devri, C.III, k.3, Ankara 1982, s.22
2.Harp Tarihi Vesikalari Tarihi Der.,S.17,Eylül/1956,Vesika:428-435
3.C.Gürbüz, Milli Mücadele’de Develi ve Ermeniler, Ankara 1996.
4.Ankara Vilayetine Mahsus Salnamedir,1318 /1900, Ankara
5. Ankara Vilayetine Mahsus Salnamedir,1325/1907,Ankara
Çağdaş Develi Gazetesi,28.05.2009