DEVELİ TARİHİNDEN SAYFALAR

UZUN ÇARŞI’NIN HİKÂYESİ
Dünden bugüne Develi ticaret hayatının yazılmadığını herkes biliyor. Bu gerçeği bir yazımda da belirtmiştim. Bu hafta Develi’deydim. Prof.Dr.M.Kemal Atik ile beraber babalarımızın Uzun Çarşı’daki dükkan yerlerini gezerek bir nostalji yaşadık.Bir zamanlar Develi ticaret hayatının nabzını elinde tutan iki çarşı vardı:Yoğurt Pazarı /Aşağı Everek ile Uzun Çarşı / Fenese Çarşısı. Ayrıca bir de Mal Pazarı vardı.
Bu çarşı üzerinde bir çok hanalr vardı.Babamın manifatura dükkanı Leblebicilerin hanının altında idi.Manifaturacılar, terziler, dericilerden sonra Nalbant Hoca Camii’nin hemen altına kadar da demirciler vardı.Zerze, zikke, orak, çivi çeşitleri, zemberek, zerze, zincir, hayvan gemi,başlıklar,tokalar, çekiç, değişik anahtarlar,pulluk,gongurdak ve kapı zilleri, vs. yaparlardı.Çekiç ve balyoz sesleri bir musıki armonisi içerisinde devam ederdi.Ya körüklerin o homurtuları… Görülecek şeylerdendi.
Dükkanların önü hep kepenkli ve toprak damlı idi.Bugün çarşı tamamen şekil değiştirmiş ve betonarma olmuş.

O güzel ve huzurlu günlerin hatırasını bir tane kepenkli dükkan yaşatıyor.Allah u âlem o da yıkılmasını bekliyor.
Çarşıyı gezerken Pancarın Bekir, Mustafa Metin, Tüccar Ahmet Köseoğlu, İbrahim Kocatürk, Ganioğulları, Şıhlılı İzzet-Mehmet Özdoğanlar,manifaturacı Ayvazhacılılar Şapkacı Mahmut, Şeker Ahmet, Camcı Agop, Kite ve yapağı alan Kozanlılar, Okuturlar, Sofular, Fırıncı Kahyaoğlu ailesi, fırıncı Salih Dayı,Ahmet Akdoğan,Tohumcu İbrahim Özdamarlar, Okurlar hele Melekgirmez Çarşısı’ndaki Türk ve Ermeni ayakkabıcılar, Ali Özçay,Tarifeler,Madazılı Yusuf Yılmaz, Öksütlü Cemal Usta,Tuzcu Mahmut ,kadınların vazgeçilmez dükkanı Tutumlar,Saatçi Ömer ve Mehmet Mercan,Eczane işletenler,Şaban Dedemen,Derici Agop ayrıca terzi, demirci Ermeni ustalar,Şükrü Dandik,Terzi …….Dedemen daha eskilerden Kürtüncüzadelerden Nail Efendi(Gönenç)vs.bir çırpıda hatırlayabildiğimiz insanlar.Çarşı Camii batı tarafındaki esnaflardan lehimci Civcivler,demirci Ahmet Demirezen, otomobil tamir eden Pusatlılar,bakkal Hamdi Dığış,Traktör alım ve satımı ve madencilikle uğraşan Turan Köylüoğlu, Kitapçı Rıdvan Ayan, bakkal Gubulululardan Hacı Kanelci vs. Bugün bunlardan hayatta olan birkaç kişiyi geçmez. Bu şahsiyetler ticari hayatları yanında çoğu Çarşıyı aydınlatan insanlardır.Renkli hayatlarıyla ve muzip bazen de çarşının hakemi olan çok insan vardı. Nice çözülmez olayları devreye girerler ve iki esnaf arasındaki meseleyi çözüverirlerdi.
Ayvazhacılılar, Şahmelikli Mustafa ve Kozanlılar hariç buradaki esnafların hepsi Develi’nin yerlisi insanlardı.

Bu aralarındaki samimi havanın ve ahengin uzun süre devam etmesinin altında bu gerçeğin de yeri vardır.
Acaba Develi Ticaret Odası bir “Develi Ticaret Müzesi” açamaz mı? Bu konuda istekli olunursa yardım etmeye hazır olduğumuzu belirtmek isterim.

Develi Kaymakamlarından Bazıları
1867’de Ali Paşa tarafından hazırlanan “Vilayet nizamnamesi’ne göre Develi 1870 yılında Kayseri’ye bağlı ikinci sınıf bir kaza oldu. Daha önce nahiye müdürleri ile idare edilirken 1870 yılından sonra kaymakamlarla yönetilmeye başlanmıştır.Develi’de ilk kaymakam Musa Kazım Bey’dir.Cumhuriyet döneminde ise ilk kaymakam İsmail Kazım Bey’dir. 1909-1910: Lambiki Efendi.(?-?,)daha sonra da 1913-1914:Anatos Yuvanidis.(1865-?) adlı Ermeni vatandaşlarımız kaymakamlık yapmışlardır.Ancak her ikisi zamanında Anadolu’da olduğu gibi Ermeni olayları artmış,teşkilatlanma genişlemişti.Nitekim 1914 yılında Develi’de ortaya çıkan bomba olayında görevlerinden alınmış, olayın ortaya çıkarılması için Develi Kaymakamlığı’na Samsunlu Salih Zeki Bey.(1878-1918) atanmıştır.Salih Zeki Bey olayın faillerini yakalamış,mahkeme etmiş ve suçluların bir kısmını idam etmiştir.Fakat Beyrut’a bir tren seyahatinde Ermeni kamavurları tarafından tanınmış şehit edilmiştir.
Prof.Dr.P.Naili Boratav Türk folklorunun zirve isimlerinden ilki Prof.Dr.Pertev Naili Boratav’tır.Edebiyatımızda ilk ilmi sıfatla folklor konusunda görev yapan biridir.1944 Türkçülük olaylarında “Kominist” suçlamasıyla görev aldığı DTCF’ndeki görevine son verilmiştir.O da ilmi çalışmalarına Fransa’da devam etmiş ve sahasında bir çok eser vermiştir.
İşte bu değerli ilim adamımızın babası da 1919 yılında Develi Kaymakamı olarak görev yapan Abdurrahman Naili Boratav (1872-1960)’tır.Abdurrahman Naili Bey ‘in görevi sırasında P.N.Boratav da Develi’den bir hayli feyzlenmiş olmalıdır.
AĞUSTOS AYINDA DEVELİ’DE ÖNEMLİ OLAYLAR
Ağustos ayında Develi’de iki önemli olay olmuştur. Bunlardan biri 22.08.1911’de büyük din alimlerimizden Develioğlu Ali Rıza Efendi’nin İstanbul’da ölmesidir.
Ali Rıza Efendi (1850-1911) Develioğlu ailesinden bir din büyüğüdür.Kendisi gibi bir din büyüğümüz olan Abdullah Develioğlu’nun amcasıdır.
İlk tahsilini Develi’de yapmış ve daha sonra İstanbul’da Köprülü Medresesi’nden icazet almıştır.Beyazıt Camii’nde ders okutmuş 1891 yılından itibaren huzur derslerinde bulunmuş ve ayrıca Halep mevleviyeti rütbesi verilmiştir.
Fenari, Kavl-i Ahmet ile Meanî Muhtasar ve Kâfiye şerhi olan Molla Cami kitapların haşiye/ notlar ilave etmiştir.
İkinci önemli olay ise 24.08.1883’de Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın 8000 kişilik ordu ile Kayseri’yi işgal etmesidir.Bir kısmı da Develi’ye gelerek huzursuzluk çıkarmasıdır.
DEVELİ ORTA OKULU’NUN AÇILMASI

Develi Orta Okulu’nun ilk öğretmen ve öğrencileri Develi’de ilk modern okul(iptidaiye),okul binaları olmadığı için Yukarı Develi’de Develioğlu Ahmet Ağa’nın konağında 1885 yılımda açılmıştır.Daha sonra Dumlupınar,İstiklal ve Merkez ilkokulları açılmış ve uzun yıllar Develi eğitimine hizmet vermişlerdir.Bu okulların üstü olan ve bugün ortaokul dediğimiz kısım olarak görülen Rüştiye de Develi’de erken dönemde açılmıştır. Bunların üstü olan İdadi/ Lise ise Cumhuriyet ilanına kadar yoktu.Rüştiye’den sonra imkan bulanların çoğu Kayseri İdadisi’nde / Kayseri Lisesi öğrenimlerini tamamlamışlardır.
Cumhuriyete gelince iptidaiyeler ilk okula, rüştiyeler orta okula, idadiler ise liseye çevrilmiştir.1924 yılında eğitimde birlik / tevhid-i tedrisat tesis edilince Develi’de orta okulun yokluğu kendini göstermiştir.İşte bugün Develi Lisesi’ne hizmet veren bina,Develili bazı aydınların gayretiyle önce Kaymakamlık binası olarak düşünülmüş fakat sonradan Ortaokula dönüştürülmüştür.Bunda Osman Coşkun,Hadi Erdoğan ve Takittin Ayata’nın büyük rolü olmuştur.Nitekim kalfalığını Tekkeşin Kalfa’nın yaptığı bu muazzam bina 1923’te başlamış ve 1933’te tamamlanmış ve ancak hizmete girmiştir.

Not:Tüm okurlarımızın Ramazan Bayramı’nı tebrik eder,Yüce Mevlâ’dan hayırlara vesile olmasını dilerim.

Post Views: 1.890