DEVELİ CEMAATI ve DEVELİ BÖLÜĞÜ

Yukarı Develi
Develi adını Oğuzlara ait Develi Obası’nın buraya gelip yerleşmesinden almıştır.Yıllar içerisinde Kadı Burhanettin tarafından Develi zapt edilince 40 bine yakın Develili buralardan koparılıp Kadı Burhaneddin Devleti içerisine dağıtılmıştır.Mesela Malatya’ya ait Develi Köyü bu acı günlerin hatırasıdır.Develi’den ikinci sürgün ise Fatih dönemine aittir.Develi 1474 yılında Osmanlı topraklarına katılınca birçok Develiliyi Anadolu’nun birçok yerine sürmüşlerdir.Anadolu’nun bir çok yerinde gördüğümüz Develi Köyleri de bu sürgünün sonucudur. Elbette gidenlerin yeri de boş kalmayacak başka aşiretler veya boy ve obalar tarafından doldurulacaktır.
Yıllar önce Develi üzerine doktora çalışmamı tamamlamaya çalışırken, Dev Ali Türbesi taşları üzerinde değişik kabartma motifler görmüştüm.Araştırmalarımızda bu motiflerin bu türbenin taşlarını yontan değişik cemaat ve bölüklere mensup Türk taş ustalarının hangi cemaat ve boydan olduğunu gösteren işaretler, mühürler olduğunu tespit ettik.Hoş,bu damgalar veya mühürler sadece taş üzerinde değil at ve sığırlarda, koç ve koyunlarda, ambarlarda, kilim ve halılarda, heybe ve kepeneklerde, nazarlıklarda, duvarlarda vs. de görülür.İşte bu mühürler Develi tarihi için gerçekten önemli somut belgelerdi.Böylece Develi’nin kuruluş yıllarında Develi’de bulunan Oğuz Türklerinden hangi cemaat ve bölük Türkmenler vardı, öğreniyorduk. Bu mühürler türbenin son restorasyonunda ne acıdır ki kazındı, şuursuzca yok edildi. Böylece Develi tarihi açısından dehşet verici bir kültür kıyımını da görmüş olduk.Büyük bir vukufla biz bu mühürleri tespit etmişiz.
Bizim, türbenin değişik taşlarında tespit ettiğimiz değişik Oğuz boyları ve onlara ait mühürler şunlardı:
Sanat tarihçilerimiz, bu türbenin 13.Asrın başlarında yapıldığını kabul ederler.Bu dönem Selçuklu’nun yükseldiği dönemler.Demek ki bu türbe yapılırken Develi’de bulunan insanlar 24 Oğuz boyundan on üçüne mensup Türkmenlerdir.Hemen belirtelim bu damgalar en çok Ebulgazi Bahadır Han’ın meşhur “Şecere-i Terakime “ adlı eserinde verdiği örneklere uymaktadır.Ayrıca 16.Asırda yaşayan Telegdi Janos’un “Rudimenta” adlı adlı eserinde de hangi boya mensup olduğunu tespit edemediğimiz işaretler bulunmaktadır ki o da bu işaretleri vermekte fakat hangi boya ait olduğunu belirtmemektedir.
Yüzyıllar içerisinde bu boylar Anadolu içerisinde 3-4 defa ciddi olarak yerlerini terk ederek Irak’a doğru göçmüşler bazen de çeşitli sosyal ve siyasi sebeplerle mecburi iskana tabi tutulmuşlardır.16.Asrın başlarında Anadolu’da birlik sağlanırken Develi ‘de egemen cemaat Develi Cemaati veya Develi Bölüğü olarak anılmaktadır.
Develi’de ilk tahrir 1474 ‘de Karamanoğulları elinden alınıp Osmanlı Devletine geçince yapılmıştır. Daha sonrada 16. Asrın başlarında 2.Beyazıt zamanında yapılmıştır. Bu ikinci kayıtta Develi Niğde’ye bağlı bir kazadır ki şu mahalleler bulunmaktadır: Atlugem, Karabey / Kopçulu, Camii/ Cami-i Kebir ve Yedi Köm .Ayrıca Aya Köstin /Reşadiye …Müselman Everek, Kafir Everek, Fenase kısmı ise köyler arasındadır.Mahallelerden örnek olması bakımında Kopçulu mahallesinde bulunan ailelerinden bazılarının ismini biliyoruz.: Müderris Hacı Süleyman oğlu Mevlana Ramazan,Müderris Abdülmecit,kardeşi Mehmet,İmam-hatip Hamza Bali oğlu Hacı İbrahim,Seydi Ali oğlu Abdurrahman,Pir Ahmet oğlu Haydar,Tebarrük oğlu Pir Kaya, Sübhanverdi oğlu Mustafa, Çalapverdi oğlu İsa, Yusuf Oğlu Hakverdi,imam Osman Oğlu Hacı Ali , Seyyid Şerif Zaviyesi Şeyhi Şeyh Süleyman Oğlu İbrahim vs.
Burada dikkati çeken bir husus bu mahallede iki müderrisin bulunmasıdır ki demek ki daha yakınlarda çeşmesi ile beraber yıkılmış Kopçulu Medresesi bu asırlarda yapılmış olmalıdır.
Geçenlerde Türk Tarih Kurumu eski başkanlarından Prof.Dr.Yusuf Halaçoğlu’nun büyük bir sabırla meydana getirdiği altı ciltlik “Anadolu’da Aşiretler,Cemaatler,Oymaklar (1453-1650),Ankara 2009” adlı eserinin 2. cildinde Develi Bölüğü ve Cemaatı’nın dağılım yerlerini şöyle tespit etmiştir :
Develi Cemaatı ve bölüğü:
1.Avşar boyu içerisinde Konya’nın Kureyşözü Kazası Karıkışla Köyünde,yine aynı köyün Yuluk İni Köyünde,İnsuyu kazasının Uçmalar ve Tekir Köylerinde ,
2.Bayındır boyu içerisinde İçel’e bağlı Silfke’nin Eğri Kuyu köyü ile Maraş’a bağlı Elbistan kazalarında,
3.Döğer boyu içerisinde:Karaman’a bağlı Eski il kazası’nın Karakışla mezrasında,Turgut Kazası’na bağlı Yuluğ İni Kuyusu Mezrası’nda,Eski İl kazası’nın Kızağlı Köyü’nde ve Konya’nın Akşehir Kazası’nın Çömlekçi köyünde,
4.Eymür boyu içerisinde Maraş’ın Aktaş Kışlağı’ında ve Maraş’ta.Burada ilk defa Develioğulları olarak geçmektedir.
5.Karkın boyu içerisinde Hamid Sancağı’na bağlı Gölhisar Kazası’nda,
6.Yıva boyu içerisinde,Aydın Sancağına bağlı Birgi kazası’nda,
7.Yüregir boyu içerisinde Maraş’a bağlı Mustafa ve Binboğa Yaylağı’nda bulunmaktadırlar.
Verilen diğer bilgilere göre Anadolu içerisinde değişik boylar içerisinde 836 hane Develi Cemaati ve bölüğü vardır.Ortalama beş ile çarpıldığında 4180 kişi eder.O yılların Anadolu’da toplam nüfusu beş milyon civarında olduğu düşünülürse bu hiç de küçümsenecek bir rakam değildir.Öyle gözüküyor ki bu rakamlara Develi’de Türkmen nüfusu dahil değildir. O zamanlar şöyle bir soru akla gelebilir. Develioğulları adıyla tanınmış aile kimdir? Cevabı gayet açık bunun. Develi adı Oğuz boyuna mensup bir obadır. Aydın, Karaman, Konya, Maraş, Mersin gibi illerde de bu cemaata mensup olarak bulunduklarına göre geniş bir oba oldukları söylenebilir. Tarihte ilk defa Develioğulları adı Maraş dolaylarında ortaya çıkmaktadır fakat esas şöhretleri on yedinci asırda Develi gelirlerini tahsil eyleyen /Voyvoda /Derebeyi olduktan, aşiret isyanlarını bastırmada görev aldıktan sonra sivrilmiş bir ayan ailedir. Umur Bey, Mustafa Bey ve özellikle din sahasında Hacı Mahmut, Ali Rıza ve Abdullah Develioğulları gibi önemli isimler yanında sözlükçü Ferit Develioğlu bu aileden şöhret sahibi insanlardır.
Develi’nin sosyal tarihi henüz yazılmadığı için Develi insanın tarih içerisindeki gelir kaynakları, yaşama biçimleri hakkında fazla bir bilgimiz yoktur. Ancak ulaşabildiğimiz bilgilerden: Sebze yetiştiriciliğinden, cevizden, kitre ve sumak üretiminden, cehriden, tarım ürünleri yanında ; su değirmenleri, deri ,mum,bezir yağı imalatı vs. Genelde Türkmenler gündelikçi, ondalıkçı ve mevsimlik adlarında işçilik yapmaktadır.
İnanıyorum ki bu küçük deneme Develi Cemaati be bölüğünü hem Anadolu’da hem de Develi’de hangi Oğuz boyları içerisinde yerleştiklerini göstermektedir. İnanıyorum ki ilgi duyanlara bir ufuk açacaktır.