ULUSLARARASI İSLAM SANATLARI GÜNÜ

Mustafa ÇEKEMOĞLU

İslam sanatı çeşitli devirler ve coğrafyalarda farklı tarzlarda ortaya çıkmış ve genişlemiştir. İslam sanatı, İslam kültürünün büyük bir bölümünü oluşturmaktadır.

İslam sanatı, İslam dininin ortaya çıkıp yayılmaya başlamasından günümüze kadar İslam ülkelerinde oluşup gelişen tüm sanat dallarının ortak adıdır. Önce Arabistan’da doğan, daha sonra Mısır, Suriye, Mezopotamya, İran, Anadolu (Türkiye), Kuzey Afrika, İspanya, Hindistan ve Çin gibi çok geniş bir bölgeye yayılan İslam dini, bu yörelerin sanatlarından da etkilenerek yeni bir sanat anlayışının doğmasına yol açmıştır.

İslam sanatı sadece Müslüman inancının hizmetinde yaratılan sanatı (örneğin bir cami ve onun mobilyalarını) tarif etmekle kalmaz, aynı zamanda Müslümanların yönettiği topraklarda tarihsel olarak gelişmiş, Müslüman müşteriler için üretilmiş veya Müslüman sanatçılar tarafından yaratılmış sanat ve mimariyi de karakterize etmektedir. İslam sanatının temel amacı kişilerin sağlam iman ile Allah’a bağlanmalarını sağlamaktır. Bu durum hem özgüvenli bir birey hem de sosyal yönü olan bir sanatkâr yetişmesine vesile olmaktır.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü yani UNESCO, 2019 yılında her yılın 18 Kasım gününü “Uluslararası İslam Sanatları Günü” olarak ilan etmiştir. UNESCO, bu günün İslam’ın sanatsal yönü ve İslam sanatı aracılığıyla kültürün medeniyete katkısı hakkında farkındalık yaratmayı hedeflemiş, İslam sanatının hak ettiği takdiri toplamasına önayak olmuştur.

İslam sanatı, hem din temalı hem de din temalı olmayan sanat biçimlerini tamamını içermektedir. İslam sanatı denildiğinde genellikle İslam’ın etkilediği mimarı yapılar, cam ve seramik işlemeler, hat sanatı, resim çalışmaları, tekstil ve daha pek çok alandaki sanatsal yapıları oluşturmaktadır. İslam sanatında güçlü bir biçim ve gaye birliği veren şey “tevhit” anlayışı yani “ilahi birlik” öğretisidir.

Dini sanat, cami parçaları (örneğin Cami lambaları ve Girih çinileri), ahşap işleri ve halılar gibi dini binaların kaligrafi, mimari ve mobilyalarıyla temsil edilmektedir. İslam dininin sanata getirdiği en büyük yenilik cami mimarisidir.

Kaligrafi veya Hat tasarımı, İslam sanatında önemli bir yerdedir. Hat sanatı özetle Kuran ayetleri başta olmak üzere dinsel mesajların sanatsal yazımını kapsar. Yazımlar, dinsel olmayan nesnelerde (özellikle bozuk para, çini ve metal işleri) kullanılabildiği gibi ve minyatür, cami, medrese veya diğer bina içi veya dışı süslemelerde kullanılmıştır. Kuran’ın metin dili olan Arap harf ve sözlerinin yanı sıra Türkçe, Farsça ve Urduca şiir ve sözler Hat sanatıyla ifade edilmiştir.

İslam sanatında önemli bir yer tutan, özellikle İran coğrafyası başta olmak üzere birçok yerde duvar resimlerinin güçlü bir süsleme geleneği olduğu bilinmektedir. İslam dünyasında, resim sanatının hayatta kalan ve en yüksek gelişmiş şekli ise minyatürlerdir.

İslam ülkelerinde sürekliliği olan en güçlü sanat dalı dinsel mimarlıktır. Dinsel mimarlık yapıtları cami, mescit, medrese, türbe, tekke, zaviye gibi yapılardır. İslam ülkelerinde din dışı mimarlığın da önemli özellikleri bulunmaktadır. Han, kervansaray, çarşı, hamam, imaret, bedesten, köşk, saray, köprü gibi din dışı mimarlık yapıtlarında İslam ülkelerine özgü bir üslup doğmuş ve gelişmiştir. Ayrıca kale, sur gibi askeri yapılar da İslam mimarlığının önemli yapıtlarındandır. İslam sanatı içinde ele alınabilecek bir başka dal da çiniciliktir.

İslam medeniyetlerinde yüzlerce mimari eserler yapılmıştır. Mescid-i Nebevi – Medine, Mescid-i Haram – Mekke, Kubbetü’s- Sahra – Kudüs, Sultan Ahmet Camii (Mavi Camii) – İstanbul, Selimiye Camii – Edirne, Şah İsmail Hatai Külliyesi – İran, Alhambra – Granada, İspanya bunlardan bazılarıdır.

Yapıldığı zamanki durumunu, çok az bir değişmeyle günümüze kadar koruyan en eski İslam Yapısı, Kudüs’te bulunan Kubbetü’s-Sahra’dır. Ülkemizde İslam mimarisinin belli başlı yapıtlarından bazıları ise Şehzadebaşı Camii, Süleymaniye Camii ve Selimiye Camileridir.