KALIPLAŞMIŞ SÖZLERİN YANLIŞ KULLANIMI

Mustafa ÇEKEMOĞLU

Yaşantımızda kimi zaman konuşurken, kimi zaman yazarken yanlış kelimeler (sözcükler) ve deyimler telaffuz ediyoruz veya yazıyoruz. Bunların arasında Türkçeye girmiş yabancı kelimeler de dâhildir. Hepimizin ara sıra yanlış kullandığı kelimeler ve deyimler olmaktadır. Bunun nedeni de bu kelimelerin ve deyimlerin öğrenme sürecinde yanlış olarak hafızamıza yerleşmesidir. Önemli olan bu yanlışı fark edip düzeltmektir.
Deyimler, dilin anlatım gücünü ve söyleyiş güzelliğini zenginleştiren unsurlardır. Deyimler kısa ve özlü sözlerdir. Deyimlerin kalıplaşmış anlamları vardır ve deyimler bu kalıplaşmış anlamları çerçevesinde kullanılmalıdır. Bu tür deyimleri kalıplaşmış anlamları dışında ifade etmek anlatım bozukluğuna yol açmaktadır. Çünkü her sözcüğün bir anlamı bulunmaktadır.
Yazım kurallarını bilmemiz ve kelimeleri doğru kullanmamız aslında bizim ne kadar merak edip araştırma yaptığımızı da göstermektedir. Gelin hep birlikte çoğunlukla yanlış bilinen o kelime ve deyimlere bir göz atalım. Eğer kelime ve deyimi yanlış biliyor ve kullanıyor isek doğrusunu öğrenelim. Kelime ve deyimlerin yanlış kullanılmasına ait örneklerden bazıları şöyle;
“Görevliler her yeri delik deşik aramışlar.” yanlış. Doğrusu “Görevliler her yeri didik didik aramışlar.”
“Yollarda her Allah’ın günü kaza oluyor.” Yanlış. Doğrusu; “Yollarda Allah’ın her günü kaza oluyor.
“Şoför hatalı sollama yapmış, bütün yolcuların canı burnuna gelmişti.” Yanlış. Doğrusu; “Şoför hatalı sollama yapmış, bütün yolcuların yüreği ağzına gelmişti.”
“Baş nereye giderse bacak da oraya gider” Yanlış. Doğrusu; “Baş nereye giderse ayak da oraya gider.”
“Saatler olsun” yanlış, doğrusu “Sıhhatler olsun”. Sıhhat sağlık esenlik, yıkananlara ve tıraş olanlara söylenen sözdür.

“Haydan gelen Huya gider” yanlış. Doğrusu; “Hayy’dan gelen, Hu’ya gider.” Hayy ve Hu Allah’ın isimleridir. Allahtan gelen Allah’a gider anlamındadır.
“Ana gibi yar, Bağdat gibi diyar olmaz.” Yanlış. Doğrusu “Ane gibi yar Bağdat gibi diyar olmaz.” Ane, Bağdat yolu üzerinde bulunan bir uçurumdur. Yar’ın anlamı da uçurum.
“Kelli Felli” yanlış. Doğrusu “Kerli Ferli’dir”. Ker, kuvvet anlamında, fer ise iktidar anlamındadır. Dil erozyonu ile hem biçim hem de anlamı zamanla değişmiştir.
“Hatasıyla sevabıyla” yanlış, doğrusu “Hatasıyla Savabıyladır”. Savab doğruluk ve dürüstlük anlamındadır.
“Geçtiğimiz Hafta” yanlış, doğrusu “Geçen hafta”’dır. Geçtiğimiz hafta mantıksal olarak yanlıştır. Çünkü biz zamanı geçemeyiz, zaman bizi geçer.
“Su küçüğün söz büyüğün” yanlış. Doğrusu “Sus küçüğün, söz büyüğündür”. Büyüğe gösterilen saygıdır. Atasözün ilk hali Oğuz Türkçesinde “Söz ulunun su kiçinin” şeklinde kaydedilmiştir.
“Kısa kes Aydın havası olsun” yanlış. Doğrusu “Kısa kes Aydın abası olsun”. Aba, kumaştan yapılmış üstlük, giysidir. Aydın Efesinin abası kısa ve dizleri açıktır.
“İnce eleyip, sık dokumak” yanlış. Doğrusu “İnce eğirip sık dokumak” dır. Eğirmek, yün ve pamuk gibi şeyleri iğ ile büküp iplik haline getirmektir.