İŞTEN ASKERLİK VEYA MALULİYET NEDENİYLE AYRILAN İŞÇİLERİN, İŞE GERİ DÖNME HAKLARI VAR MIDIR?

Av. Derya Başak MEDENİ

Çalışma hayatı boyunca işçiler birtakım sorunlarla karşı karşıya kalırlar. Bunlardan en çok rastlanılanlar işçilerin askerlik hizmeti ve maluliyet halleri nedeniyle işten ayrılmak zorunda kalmalarıdır.
Anayasada yer alan sosyal devlet ilkesine kapsamında malul olan işçilerin yeniden çalışma hayatına ve sosyal hayata kazandırılması için 4857 sayılı İş Kanununda düzenlemeye gidilmiştir. Söz konusu düzenlemeye göre; ‘Bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır.’(İşK. m. 30/5) İşçilerin bu düzenlemeden faydalanabilmeleri için bir takım şartların bir arada oluşması gerekir. Bunlar;
• İşçinin çalıştığı süre içinde malul hale gelmesi
• İşçinin işten ayrılmasına maluliyetinin sebep olması
• İşçinin maluliyetinin kısmen ya da tamamen ortadan kalkması
• İşyerinde boş yer bulunması
• İşçinin eski işyerine başvuruda bulunmasıdır.
Yukarıda saydığımız şartların tamamının varlığı halinde işveren, işçi ile iş sözleşmesi yapmak zorundadır. Burada dikkat edilmesi gereken husus, maluliyetin iş kazası ya da meslek hastalığı neticesinde meydana gelmesinin şart olmamasıdır. Yine işçinin sosyal güvenlik mevzuatı gereği malul sayılması da gerekmez. Sebep ne olursa olsun işten ayrılmaya yol açan bir maluliyetin olması ve daha sonra da bu maluliyet halinin ortadan kısmen ya da tamamen kalkmış olması gerekmektedir. Maluliyet hali ortadan kalkan işçi tekrar işe dönmek istiyorsa bu yönde talepte bulunması gerekmektedir. Bu talep ile ilgili Kanunda bir süre öngörülmemiş olsa da dürüstlük kuralı çerçevesinde en makul sürede talepte bulunmak işçinin haklılığı için önemlidir. Aksi halde işveren talebi reddetmekte haklı konumda olacaktır.
İşçi talepte bulunur bulunmaz hemen işe alınacak diye bir durum söz konusu değildir. Kanunda da belirtildiği gibi işverenin işçiyi yeniden işe alma yükümlülüğünün doğması için işyerinde işçinin eski işinde ya da benzer nitelikteki işte boş yer bulunması gereklidir. Boş yer varsa işveren derhal işçiyi işe almakla yükümlüdür. Fakat boş yer yoksa işveren, boşalacak ilk işe diğer isteklilerden önce aynı koşullarla işçiyi işe almalıdır. Söz konusu yükümlülüğünü yerine getirmeyen işveren, işe alınma talebinde bulunan eski işçiye 6 aylık ücreti tutarında tazminat ödemek zorunda kalır.(İşK. m. 30/5)
Çalışma hayatı ile ilgili sıkça karşılaştığımız sorunlardan bir diğeri de ülkemizde erkekler açısından zorunlu olan askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılma durumudur. Askerlik sebebiyle işten ayrılan işçilerin askerlik hizmeti bittikten sonra aynı işe dönmeleri 4857 sayılı İş Kanunu’nda düzenlenmiştir. Buna göre; ‘Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır.’ (İşK. m. 31/4) Kanunda herhangi bir askeri ödev dolayısıyla ifadesi kullanılmıştır. Dolayısıyla düzenleme muvazzaf askerliği de kapsamaktadır. Muvazzaf askerlikten kastımız bildiğimiz klasik askerliktir. Yine kısa süreli silah altına alınma halleri de söz konusu olabilir. Günümüzde pek rastlanmasa da askerliğini yapmış ancak belli bir yaşı geçmemiş olan bir işçinin kısa süreli bir tatbikata çağrılması, muvazzaf askerlik dışındaki duruma örnek olarak gösterilebilir.
İşverenin yeniden işe alma yükümlülüğünün doğması için ilk şart işçinin bir askeri ya da kanuni ödev nedeniyle işten ayrılmış olmasıdır. İkinci şart ise askerlik ya da kanuni ödevini yerine getiren işçinin bu hizmeti sona erdikten sonra 2 ay içinde işe alınmak için işverene talepte bulunmasıdır. Nihayet son şart ise işten ayrılan işçinin eski işi ya da benzer işte boş yer bulunmasıdır. Boş yer ya da boşalacak yer, işçinin eski işiyle ya da benzer işle ilgisi yoksa işverenin işe alma yükümlülüğü doğmayacaktır.
Askerlik ya da kanuni ödev nedeniyle işten ayrılan işçinin talebine ve kanundaki tüm şartları taşımasına rağmen eski işçisi ile iş sözleşmesi yapmayan işveren eski işçisine 3 aylık ücreti tutarında tazminat ödemek zorunda kalır.
KAYNAKÇA
Akyiğit, Ercan, İş Hukuku, Seçkin Yayınları, 13. Basım, Ankara 2021.
Ekmekçi,Ömer/Yiğit, Esra, Bireysel İş Hukuku Dersleri, On İki Levha Yayınları 3. Baskı, İstanbul 2021.
Kenan Tunçomağ-Tankut Centel, İş Hukukunun Esasları, Beta, İstanbul, 6. Bası, Nisan 2013
Mollamahmutoğlu, Hamdi/Astarlı, Muhittin/Baysal, Ulaş, İş Hukuku Ders Kitabı ,Cilt 1, Güncellenmiş 5. Baskı, Ankara 2021.
Sümer,Haluk Hadi; İş Hukuku, Ankara 2016.
Süzek, Sarper, İşyerinin Devri Ve Hukuki Sonuçları , Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 15, Özel S., 2013