ERMENİ OLAYLARI, İSYANLAR VE TEHCİR İLE SONRASI-1

Yrd. Doç. Dr. Kadir Özdamarlar

a. Ermeni Olayları
(1896) Ermeni teşkilatlandığı yerlerden biri de Van ve çevresidir.

1.Haziran 1896 tarihinde başlayan Van İsyanı’nda yine Ermeni meselesi için devletler devreye girmiş ve komitacılar cezalandırılamamıştır.
10- Adana Olayları (1909)
1895’te Hınçak Komitesi tarafından bir gösteri düzenlendi. Yaklaşık beş bin Ermeni Bâbıâli’ye yürüdü. Silahlı Ermeni komitacıları Bâbıâli’yi basarak büyük bir hâdise çıkarıp Avrupa’nın dikkatini Ermeni Meselesi üzerine çekip Avrupa’nın müdahalesini planladılar. İsyan kısa sürede bastırıldı.
1909 yılında Adana ve havalisinde cereyan eden Ermeni isyanları ve olayları; yol kesme, karakol basma, sivil insanları katletme gibi saldırılar olarak ortaya çıktı. İsyan kısa sürede bastırıldı.
1915 Nisan ayı ortalarında Çanakkale Gelibolu’ya asker çıkartılmasından on gün önce İtilaf Devletleri, Ermenilerden genel bir isyan başlatmasını istedi. 15 Nisan’da Van’da, 17’sinde Sason’da, 18’inde Bitlis’te Ermeniler isyan başlattı. Sason’da devlet memurları ve jandarmalar katledildi. 20 Nisan günü Van’ın içinde büyük bir Ermeni ayaklanması başladı.
1-Erzurum İsyanı-1890
2-Kumkapı Gösterisi,
3- Merzifon, Yozgat ve Kayseri, Develi Olayları (1892)
4-Sason İsyanı (1894)
5-Bâbıâli Olayı (1895)
6-Zeytûn İsyanı (1895)
7-Van İsyanı (1896)
8-Osmanlı Bankası Baskını (1896)
9-Sultan II. Abdülhamit’e Suikast Girişimi (1905)
10-Adana Olayları (1909)
Amerika’ya Amerikan kolejlerinden de yararlanarak adam gönderip çıkacak ihtilallerde kullanmak üzere bombacıları kendi bölgelerine gönderdiler.
Ayrıca Avrupa’da ve Rusya’da büyük desteklerle “Büyük Ermenistan Devleti “ kurmak hayaliyle Hınçak ve Taşnak militan komitelerini kurdurup,Anadolu’ya gönderdiler.
Arkasından Anadolu’da Ermenilerin yoğun bulunduğu köy ve şehirlerde bolca Ermenice öğretim yapan okul açtırdılar. Bu okullarda bolca Osmanlı aleyhinde militan yetiştirdiler.
Avrupa devletlerinin korkunç yardımlarıyla Ermeniler şartların müsait olduğunu gördüğü yerlerde isyanlara başladı, Bu isyanların başlıcaları şunlardır:

Bâbıâli Olayı (1895)
Batılı devletlerin verdiği destekle birlikte Ermeniler, milliyetçi eylemlerini eğitim kurumlarının da dâhil olduğu geniş bir sahada icra etmeye başlamışlardır. Fikirden fiile geçerek zamanla isyana dönüşecek bu eylemlerin genişleyip yayılmasındaki baş aktörlerden biri muallimler olmuştur. Ermeni mekteplerinde görev yapan gerek yerli gerekse yabancı muallimler, özellikle mekteplerde okuttukları zararlı ve yasaklı yayınlarla, Ermeniler arasında ulus bilincinin meydana gelmesinde önemli rol üstlenmişlerdir. Osmanlı idaresi mekteplerde bu türden yayınları okutan eğitimcileri hedef alan caydırıcı ve sert cezai tedbirler uygulayarak, Ermeni muallimleri denetim altına almaya çabalamıştır.
Meslekten ihraç edilen muallimler üzerinde sıkı bir takibat ve gözetim uygulamıştır. Buna rağmen, 19. yüzyılın sonlarında Anadolu’da Ermeni isyanlarının çıkmaya başladığı bir süreçte, Ermeni muallimlerin önceki yıllara nazaran daha yoğun bir biçimde çeşitli suç hadiselerine karıştıkları arşiv belgelerinden anlaşılmaktadır. Dolayısıyla Osmanlı idaresinin haklarında uygulamaya çalıştığı müdahale ve takibat, muallimlerin, Ermeni olaylarının faal bir üyesi olma misyonlarını değiştirememiştir.
Ermeni Araştırmaları 47 2019, Sayı 62
ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİNİN SİYASALLAŞMASINDA ERMENİ MUALLİMLERİNİN FAALİYET VE ROLLERİ
(THE ACTIVITIES AND ROLES OF ARMENIAN TEACHERS IN THE POLITICIZATION OF ARMENIAN NATIONALISM)

Bir kısım Ermeni’nin savaş bölgelerinden uzaklaştırılması uygun görüldü. Bu suretle özellikle Van, Bitlis ve Erzurum vilayetlerinde isyana karışan Ermeniler, Halep ve Suriye vilayetlerinin bazı bölgelerine zorunlu göçe tabi tutuldular.
Bunların yanında 1820’de Kürt isyanı çıkarttırıp Güneydoğu Anadolu bölgesinde özerk bir bölge çıkarttırmak istediler. Aynı istek 100 yıl sonra da Kurtuluş savaşında da istenmiştir. Fakat Atatürk’ün sert ve kesin tavrı sayesinde bu isyan önlenmiştir. Aynı tarihte(1820’de). Yunanistan’a devlet kurdurdular. Bir çok Ermeni o zamana kadar Dâhiliye Nezareti’nin önerisi üzerine çıkarılan bu kanunla bir kısım Ermeni’nin savaş bölgelerinden uzaklaştırılması uygun görüldü.
Bu suretle özellikle Van, Bitlis ve Erzurum vilayetlerinde isyana karışan Ermeniler, Halep ve Suriye vilayetlerinin bazı bölgelerine zorunlu göçe tabi tutuldular.

ERMENİ OLAYLARI,İSYANLAR-2

Ermeni Okul Yaptırma Cemiyeti
Ermeni cemaati arasında milliyetçilik fikrinin doğup gelişmesi ve bu bağlamda Osmanlı Devleti’nden ayrılıp bağımsız bir Ermeni devleti kurulması yönündeki düşüncelerin yayılmasında pek çok faktör rol oynamıştır.
Bu faktörleri genel olarak yabancı devletler ve bu devletlerin konsolosları, Ermeni 11 Somel, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslâmlaşma, Otokrasi ve Disiplin, 295-297. 12 A. Alper Gazigiray, Osmanlılardan Günümüze Kadar Vesikalarla Ermeni Terörünün Kaynakları (İstanbul: Gözen Kitabevi, 1982), 133-135. 52 Ermeni Araştırmaları 2019, Sayı 62 Ermeni Milliyetçiliğinin Siyasallaşmasında Ermeni Muallimlerinin Faaliyet ve Rolleri din adamları, misyonerler, misyoner okulları ve yardım
Not : Değerli okurlarım uzun süren rahatsızlığım sebebiyle yazılarıma ara vermiştim.Anlayışınıza sığınıyorum. Teşekkürler.

Çağdaş Develi Gazetesi 18.09.2021