DÜNYA YUNUS GÜNÜ

Mustafa ÇEKEMOĞLU

Hayvanlar âleminin en zeki canlılardan biri olarak kabul edilen yunuslar, arkadaş canlısıdır. Yüz ifadelerinin gülümser şekilde olması ve oyuncu özellikleri onların çoğu kişi tarafından sevilmesini sağlamıştır. Öncelikle bilim dünyasınca bir balık değil deniz memelisi olarak tanımlanan yunusların birçok türü küresel ölçekte tehlike altındadır. Dünyada halen 40 yunus türü mevcuttur.
Türkiye’de, bazıları nadir olmak üzere beş yunus türü görülmektedir. Bunlar, Mutur (Phocoena), Afalina (Tursiops truncatus), Tırtak (Delphinus delphis), Çizgili Yunus (Stenella coeruleoalba) ve Grampus (Grampus griseus)’tur.
Yunuslar memeli oldukları için diğer balıklar gibi denize yumurta bırakmazlar, hamilelikleri 9 ay sürer, bir batında bir tane yavru doğururlar. Yunuslar, solungaç solunumu değil akciğerler solunumu yapar ve doğum yaparak çoğaldıkları için sayıları olağanüstü olarak artmaz. Bundan dolayı yunuslar memeli hayvan kategorisine girerler ve balık değildirler. Yunuslar yavrularını 11-12 ay karınlarında taşımakta ve 3-6 ay süreyle emzirmektedirler. Mesela, İstanbul Boğazı’nın yerlilerinden olan Afalina türü yunuslar, yavrularını 12 ay karınlarında taşırken,9 ay yavrularını emzirirler ve 4 yıl boyunca başka bir yavru dünyaya getirmezler.
Yunuslar tıpkı insanlar gibi sosyal canlılar olup, sosyalleşmekten her zaman hoşlanmışlardır. Bu sebepten insanlarla da çok hızlı bir şekilde dostluklar kurabilmekte ve arkadaş olabilmektedirler. Zeki olan yunuslar, gruplar halinde gezer, beslenir ve dinlenirler. Oyun oynamayı çok severler. Aynı zamanda güçlü hafızaları ile yunuslar neredeyse hiçbir şeyi unutmazlar.
WWF- Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı)’nin açıklamasında deniz kirliliği, besin azalması, deniz trafiği, su altı gürültüsü (Özellikle petrol arama faaliyetleri esnasında üretilen ani ses), kasti öldürme, hedef dışı olarak ağlara takılma gibi nedenlerle yunusların geleceğinin tehlikede olduğu belirtilmiştir.
Şişe burunlu yunuslar, yüksek zekâları nedeniyle karmaşık numaraları öğrenebilen ilginç deniz memelileridir. Bu kıvrak canlılar doğada saatte 30 – 40 kilometre hıza ulaşabilirler. Sıkça, dakikada 2-3 kez, nefes almak için yüzeye çıkarlar. Ortalama 300 metre derinliklere dalabilen yunuslar, günde 130 km. yol kat edebilmektedir.
Şişe burunlu yunuslar sosyal gruplar halinde dolaşırlar ve ıslık ve cıyaklamalardan oluşan karmaşık bir sistemle birbirleriyle iletişim kurarlar. Yunusların ses dalgaları ile kurdukları iletişim bilim dünyasının büyük oranda ilgisini çekmiştir. Yunuslar hemen başlarının ön kısmında yer alan özel bir organ sayesinde 200.000 farklı titreşimli ses dalgası yollamaktadırlar. Bu titreşimler hem yunuslar için bir sonar görevi görmekte hem de iletişimi sağlamaktadır. Yunuslar bu ses dalgaları sayesinde yollarındaki engelleri, cisimlerin yönünü, uzaklığını, büyüklüğünü, hızını ve şeklini detayları ile birlikte hesaplayabilmektedirler.
Yunusların derisi üç farklı tabakadan oluşmaktadır. Dıştaki tabaka ince ve çok esnek bir yapıya sahiptir. İçerideki tabaka kalındır ve plastik kıllı bir fırça görünümü gibi esnek kıllardan meydana gelmektedir. Son tabaka yani üçüncü tabaka ise süngerimsi bir maddeden oluşmaktadır. Concorde uçakları, yunus vücudu modellenerek yapılmıştır. Bunlar ile birlikte denizaltılarda yunusun süngerimsi vücudu taklit edilerek yapılan modellerde hızın 2,5 kat arttırıldığı gözlemlenmiştir.
Yunuslar genelde dipte dolaşan balıklarla beslenirler ama aynı zamanda karides ve kalamar da yerler. Bu zeki yaratıkların bazen de artıklardan beslenmeyi umarak balıkçı teknelerini takip ettikleri görülür.
Araştırmacılar, hiçbir mental aktivite kaybı olmaksızın, yunusların 5 gün aralıksız olarak uykusuz kalabileceğini belirtmektedir. Bazı şişe burunlu yunusların 40 yaşına kadar yaşayabildiği gibi normalde ortalama yaşları 15- 16 yıldır.
Türkiye’de 1983 yılından bu yana tüm deniz memelilerinin avlanması yasaklanmıştır. Ülkemizde yunuslar hakkında yapılan çalışmalar son yıllarda artmakla birlikte, eldeki veriler hala sınırlıdır. Yunusların da dâhil olduğu deniz memelileri ile ilgili veri eksikliği, ekosistemin bir bütün olarak değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır.