DÜNYA VEGAN GÜNÜ

Mustafa ÇEKEMOĞLU

Vegan ya da veganlık kelimelerini son zamanlarda mutlaka duymaya başlamışsınızdır. Dünyanın dört bir yanında kadın, erkek, genç, yaşlı demeden birçok insan veganlığı seçmiş olup, bunu bir yaşam biçimi olarak kabul etmeye başlamıştır. Vegan, hayvanlardan elde edilen hiçbir besini tüketmeyen kişileri ifade etmektedir.

Vegan bir yaşam biçimidir. Toplumuzda kendisini sadece kolayca değil, her şeyden önce kendi yiyecek ve kıyafetleri için hayvanlara acı çektirmeye gerek kalmadan uygulanabilecek bir tarz olarak daha fazla yer edinmektedir. Sözlüğe göre veganlık, hayvan kökenli gıdaları ve bütün hayvansal ürünleri kullanmayı ya da tüketmeyi reddetmektir.
Dünya Vegan Günü, her yıl 1 Kasım’da dünya çapında veganlar tarafından kutlanan bir gündür. Dünyanın dört bir yanında, bu özel gün sergiler, seminerler, restoran spesiyaliteleri ve etkinlikler aracıyla coşkuyla kutlanmaktadır. Bu özel günde, veganların yaşam tarzları tanıtılmakta ve benimsemek isteyen herkes için hayvan hakları konusunda farkındalık yaratılmakta ve vegan bir yaşam tarzının yaygın olarak benimsenmesini savunmaktadır. Veganlık dünyada ve ülkemizde hızla yayılmaya devam etmektedir.
Veganlık veya vejetaryenlik terimi, 1944 yılında ortaya çıkmasına rağmen, etten kaçınma kavramının geçmişi eski Hint ve Doğu Akdeniz toplumlarına kadar uzanmaktadır. Vegan Derneği, 1944 yılında Donald Watson, Elsie Shrigley, George Henderson ve eşi Fay Henderson tarafından tescilli bir hayır kurumu ve dünyanın en eski vegan organizasyonu olarak Birleşik Krallıkta kurulmuştur.

Vegan terimi, açıkça Vejetaryen kelimesinden türetilmiştir. O zaman ki farklılaşma, veganların süt ürünleri tüketmemesiydi. Daha sonra bu tanım yumurtaları da kapsayacak şekilde genişletildi. 1951 yılında veganlık hayvanların hiçbir şekilde sömürülmesine katılmayan insan hareketi haline gelmiştir. Et ve et ürünlerinin yanında süt, yumurta, peynir ve bal gibi besinler de veganların tüketmediği ürünler arasında yer almaktadır. Buna kürk, deri veya diğer hayvansal ürünler de dâhildir.
Veganlar ve vejetaryenler et yememeyi tercih etmektedirler. Ancak veganlıkta katı kurallar bulunmaktadır. Vegan ve vejetaryenlik tanımlarına bakıldıktan sonra esasında bu iki beslenme modeli arasındaki farklar kolaylıkla anlaşılabilmektedir. Söylediğimiz gibi veganlar peynir, bal, yoğurt, kaymak vb. hiçbir hayvansal gıda tüketmemektedir. Buna karşılık vejetaryenler, beslenmesinde genel olarak sadece et tüketimini sınırlandırmaktadır. Veganizm, vejetaryenliğin aşırı şeklidir.

Hayvanlara yönelik sömürünün karşısında durduğunu ifade eden veganlar, beslenme haricinde de tüm hayvansal kaynaklardan uzak durmaktadır. Örneğin; hayvansal ürün içeren giyim ve bakım ürünleri veganlar tarafından tercih edilmemektedir. Hayvanların insanlara keyif vermek için kullanıldığı sirk, akvaryum ve hayvanat bahçesi gibi mekânlar da veganlar tarafından desteklenmemektedir.
Veganlar için kırmızı ve beyaz et tüketimi yerine bitkisel proteinleri artırmak faydalı olmaktadır. Bu noktada, kuru fasulye, siyah mercimek, maş fasulyesi ve barbunya protein açısından önemli gıdalardır. Özellikle veganlarda vücut gerekli enerjiyi karşılayamadığı için makarna gibi basit karbonhidratlara aşırı yönelim göstermektedir. Kan şekeri düzensizliğine bağlı devamlı tatlı atakları yaşanırsa veganlık kilo almaya da sebep olabilmektedir. Bütün bu olumsuzlukların yanı sıra, özellikle mide ve kalp sağlığı açısından kolesterol, trigliserid, trans yağ ve doymuş yağ asitleri gibi kalp sağlığına zararlı etmenler olmadığı için faydalıdır.
Türk mutfağındaki birçok yemek, doğal olarak vegan ve vejetaryen kesime hitap edecek şekilde bol çeşide sahiptir. Çünkü Türkiye’de hem lezzetli, hem bol, hem de her cebe uygun olan birçok sebze yemeği seçeneği vardır. Dolayısıyla Türkiye’de etsiz bir vegan yemeği zahmetsiz hale gelmektedir.
Vegan ölüm oranları oldukça düşüktür. Vegan erkekler, vegan olmayan yaşıtlarından en az 9,5 yıl daha uzun yaşamaktadır. Vegan kadınlar, et yiyen diğer kadınlardan en az 6.1 yıl daha uzun yaşamaktadır.
İnsanlar etik veya çevreci sebeplerle vegan olabilecekleri gibi, sağlıklarına faydalı olduklarını düşünürlerse de vegan olabilirler. Aslında sanılanın aksine hayvansal gıdalar tüketmeden de vücudumuzun ihtiyaçlarını karşılayabiliriz.