DÜNYA TENEKE KUTU EZME GÜNÜ

Mustafa ÇEKEMOĞLU

Teneke kutu, en temel haliyle yumuşak çelikten üretilmekte olup, üstü kalay kaplı çok ince bir saç malzemesinden yapılmaktadır. Teneke kutular özellikle soba borusu üretiminde, zeytinyağı, içecek kutuları, boyalar ve konserve kutuları üretiminde sıklıkla tercih edilen malzemelerdir.

27 Eylül tarihinde, “Dünya Teneke Kutu Ezme Günü” kutlanmaktadır. Bu özel gün, geri dönüşümü teşvik etmek ve teneke kutu kullanımının etkilerini vurgulamak amacıyla düzenlenmektedir. Dünya Teneke Kutu Ezme Günü, insanların teneke kutuları ezerek hacimlerini azaltmaya, geri dönüşüm kutularına atmaya, çevre dostu alışkanlıklar edinmeye teşvik etmektedir.
Teneke kutular, çeşitli içeceklerin ve ürünlerin ambalajında yaygın olarak kullanılan malzemelerdir. “Dünya Teneke Kutu Ezme Günü”, insanları teneke kutuları düzgün şekilde sıkıştırılması, atık azaltmaya, geri dönüşümü desteklemeye ve doğal kaynakları korumaya teşvik etmektedir.

Teneke, kalınlığı 0.15-050 mm arasında olan, her iki yüzeyi 0,4-2,5 mm kalınlıkta kalay ile kaplanmış bulunan düşük karbonlu, yumuşak çelik plakalardır.
Teneke kutular tamamen geri dönüştürülebilir metallerden yapılmakta ve bunların geri dönüştürülmesi plastiğe kıyasla çok daha az enerji gerektirmektedir. Kullanılmaz hale gelip çöp sahasına atılmadan önce yalnızca sınırlı sayıda geri dönüştürülebilen plastiğin aksine teneke kutular, süresiz olarak geri dönüştürebilir.

Teneke kutu için genel bir terim olan içecek kutusu ve konserve kutusu ifadeleri kullanılmaktadır. Her ikisi de bazen diğer malzemelerle birleştirilmiş, metalden yapılmış ince duvarlı saklama kaplarıdır. Teneke kutular sızdırmazlık, hafif koruma, düşük kütle, genellikle istiflenebilen ve ayrıca belirli bir mukavemet, darbe ve korozyona (metal veya metal alaşımlarının oksitlenme ve diğer kimyasal etkilerle aşınma durumu) karşı direnç ile karakterize edilmektedir.

Teneke kutu, hava geçirmez şekilde kapatılmaktadır. Yani gaz veya toz geçirmez konumundadır. Elle sadece bir kapağı açılabilir. Teneke kutuları açmak için teneke kutu üzerinde ek kesme veya kaldırma aleti veya yırtarak açma aleti gereklidir. Yuvarlak, preslenmiş veya vidalı, kapaklı ve contalı teneke kutular hava geçirmez şekilde kapatılabilir.
Teneke kutu genelde endüstriyel olarak üretilmektedir. Teneke kutu, sıvılar, konserveler, dökülebilir veya yarı katı yiyeceklerin yanı sıra boyalar ve vernikler, çözücüler ve yağlar için de yaygın olarak kullanılmaktadır,

Teneke neden paslanır? Genellikle bu kutuların dışlarında mürekkep ve koruyucu tak (püskürtme), içlerinde ise gıdaya uygun tak kullanılmaktadır. Eğer bu yüzeyler çizilir, açığa çıkan teneke de hava ile temas ederse havanın içindeki oksijen ve nem paslanmaya sebep olabilir. Yapılması gereken ilk şey teneke kutulara zarar vermemeye dikkat etmektir.

Teneke kutular ayrılıp, toplandıktan sonra çelik üretim tesisine gönderilirler. Ancak öncesinde özel makineler sayesinde sıkıştırılan teneke atıkları, balya adı verilen büyük bloklar haline getirilir. Bu büyük balyalar taşıma ve işlemeyi kolaylaştırırken, verimliliği de arttırır.
Teneke kutu, ilk olarak bugünkü Çek Cumhuriyeti olan Bohemya’da 13. Yüzyılda icat edilmiştir. Tenekenin konservelerde kullanılması işlemi 1810 yılında Fransız Philippe de Girard tarafından icat edildiği söylenmektedir. Daha sonra İngiliz bir tüccar teneke kutuyu geliştirerek patent almıştır. 1813 yılında Kraliyet Donanması için ilk konserve yiyecekler üretmiştir. 1820 ‘ye gelindiğinde barut, tohumlar ve terebentin için teneke kutular kullanılmıştır.
Teneke Kutu, çevre koruma açısından büyük etki yaratabilmektedir. Ayrıca Dünya Teneke Kutu Ezme Günü, küçük çabaların bile büyük sonuçlar doğurabileceğini vurgulamaktadır.

Teneke kutuları çöpe atmak yerine pratik olarak “kendin yap” projeleriyle dekoratif hale getirebilirsiniz. Bu nedenle de hem çevreyi hem de doğayı koruyabilirsiniz.