DÜNYA OTİZM FARKINDALIK GÜNÜ

Mustafa ÇEKEMOĞLU

Bilmemiz gereken ilk şey, otizm bir hastalık değildir. Otizm, yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan ya da doğuştan gelen başkalarıyla iletişim kurmayı zorlaştıran ve engelleyen nöro-gelişimsel bir bozukluktur.
Otizm, genellikle ilk üçüncü yaşta başlayan ve hayat boyu devam eden kişinin etrafıyla sözel ve sözel olmayan şekilde uygun ilişki kuramaması şeklinde ifade edebileceğimiz gelişimsel bir bozukluktur.
Otizm, Fransızca kökenli “Autos” kelimesinden köken almış ve “kendi” anlamına gelmektedir. Otizm kelimesi ise kendine dönüklüğü tanımlamaktadır. Otizm genetik ve çevresel etkenlerin bir araya gelmesi sonucu ortaya çıkmaktadır.
Otizmde beyin gelişimindeki farklılıklar erken yaşlardan itibaren başlar. Otizm, beynin yapısını ve işleyişini etkileyen değişiklikler nedeni ile meydana gelmektedir. Otizm belirtileri çocuğun gelişim dönemlerine göre farklılık göstermektedir. Konuşma gecikmesi en sık başvuru nedenlerinden birisidir. Bu itibarla erken tanı etkin müdahale açısından oldukça önemlidir.
Tüm dünyada otizm konusunda farkındalık yaratmak ve otizm ile ilgili sorunlara çözüm bulmak amacıyla Birleşmiş Milletler tarafından 2008 yılında 2 Nisan tarihi, “Dünya Otizm Farkındalık Günü” olarak ilan edilmiştir. Nisan ayında “Otizm Farkındalık Ayı” çerçevesinde tüm dünyada otizm ve otizmli bireylerin toplumsal yaşama katılımı konusunda farkındalığın ve duyarlılığın artırılmasına yönelik çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Araştırmaların teşvik edilmesi ve erken teşhisle tedavinin yaygınlaşması hedeflenmektedir.
“2 Nisan Dünya Otizm Farkındalık Günü”, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de çeşitli derneklerin ve kuruluşların desteğiyle kutlanmaktadır. Farkındalığın ilk adımı otizmin belirtilerini bilmek ve söz konusu belirtiler gözlendiğinde vakit kaybetmeden sağlık kuruluşlarının ilgili birimlerine başvurmaktır.
Otizm, derin bir çocuk gelişim bozukluğu olarak kabul edilmektedir. Otizm tanısı, çocuğun çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından değerlendirilmesi ve aileden alınan bilgiler doğrultusunda konmaktadır. Çocuğun oyun oynarken ve aile ile iletişimlerinin gözlenmesi, farklı ortamlardaki video kayıtlarının izlenmesi ve gelişim testleri tanı koymada yardımcı olmaktadır. Sessiz, içine kapanık, nasılsa konuşur gibi bazı yanlış inanışlar ya da toplum tarafından damgalanma veya ayrımcılığa uğrama kaygıları otizmli çocukların tanı ve tedavisinde gecikmelere yol açabilmektedir. Otizmli bir çocuğun büyümesi, çok zaman ve emek isteyen bir süreçtir.
Uzmanlar otizmin belirtilerinden bazılarını şöyle ifade etmektedir.
İnsanlara ya da akranlarına ilgi göstermeme ya da az ilgi gösterme, kendi halinde olma, seslenince bakmama, parmak ucunda yürüme, yaşına uygun konuşmanın başlamasında gecikme ya da başlayan konuşmada durma, gerileme, konuşsa bile konuşmayı sosyal etkileşimde kullanmaması, söyleneni tekrarlaması, basmakalıp ve tekrarlayıcı hareketler (kendi etrafında dönme, sallanma, kanat çırpma), bazı ses, koku ve tatlara aşırı hassasiyet gösterebilmektedir.
Kadınlara oranla erkeklerde 4 kat daha fazla görülen otizm, otizmlilerin yaklaşık %70’inde zekâ geriliğine neden olurken %10’luk kesiminde üstün zekâ bulguları görülmesine yol açmaktadır. Otizmli bireylerin her birinin, bir diğerinden farklı güçlü yönleri ve zorlandıkları alanlar bulunmaktadır. Otizmli kişilerin genellikle hafızalı güçlüdür. Alışkanlıkları ve kuralları takip edebilir. Ancak dikkat ve odaklanma, sosyal etkileşim, duyusal değerlendirme, planlama ve değerlendirme yetileri genellikle zayıftır.
Otistik bozukluk tanısı koymada ve tedavi planını oluşturmada ve tedaviyi izlemede çocuk psikiyatristleri sorumludur. Otizm tedavisi adı altında kanıtlanmamış birçok yöntem maalesef kullanılabilmektedir. Bu konuda ailelerin dikkatli olması ve uygun kaynaklardan bilgi alması çocuğun yararına olacaktır. Günümüzde basit testler ile tanısı erken konulabilmektedir. Erken tanı ve uygun rehabilitasyon programı bu vakaların hayata kazandırılmasında büyük rol oynamaktadır. Unutulmamalıdır ki Otizm, ne kadar erken yaşta tanınır ve uygun bir şekilde yönlendirilirse, tedavisinde o kadar olumlu sonuçlar alınan bir bozukluktur.