DÜNYA OKYANUS GÜNÜ

Mustafa ÇEKEMOĞLU

Kıtalar arasındaki büyük çukurlarda kalan geniş ve derin su kütlelerine Okyanus denir. Okyanus, kıtaları birbirinden ayıran engin, açık denizlerdir. Okyanuslar denizlere göre çok daha geniş ve derindir. Ortalama derinlikleri 3 bin metreden fazla olan okyanuslar dünyamızın üçte ikisini yani yeryüzünün %70’ini kaplamaktadır.
Okyanuslar, yaşadığımız gezegenin yüzeyinin üçte ikisini kaplaması nedeniyle, dünya ekosistemlerini ve atmosferi büyük ölçüde etkilemekte ve bu yüzden önemi nispeten yüksektir. Okyanuslar soluduğumuz oksijenin büyük bir bölümünü oluşturur ve her şeyden önce, atmosfere yaydığımız karbon emisyonlarının büyük bir kısmını emerler. Ek olarak, hem içinde yaşayan canlılara hem de bizim için gıda ve besin maddeleri sunarlar. Küresel iklimin önemli düzenleyicileridirler ve turizm, balıkçılık ve petrol gibi diğer deniz kaynakları için dünyadaki birçok ülke için ekonomik olarak hayati öneme sahiptirler.

Okyanuslar, gezegendeki birçok meteorolojik olayın belirleyicileridir ve iklimi etkilemektedir. Okyanuslardaki büyük su kütleleri atmosferle ısı alışverişinde bulunmakta ve dünya çapında sıcaklıkları düzenlemektedir.

8 Haziran tarihinde kutlanan ve özel bir gün olan
“Dünya Okyanus Günü”, 1992 yılında Birleşmiş Milletler tarafından Rio de Janeiro’da yapılan Yeryüzü Zirvesi’nde kararlaştırılmış, ancak resmileşmemiştir. Bu özel gün, resmi şekilde ilk kez 2008 yılında kabul edilmiştir. Dünya Okyanus Günü, birçok ülkede çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır.

Dünya Okyanus Günü, okyanusların dünya üzerindeki yaşam ve vahşi yaşama olan katkısına dikkat çekmek amacıyla gündeme gerilmiştir. Okyanus ve denizlerin, karbonların emilmesinde, iklim değişikliği ile mücadelede, güneş enerjisinin dağıtımında stratejik rolleri bulunduğu gerçeğinin vurgulandığı günde, insan varlığının sürdürülebilmesi için deniz ve okyanusların rasyonel kullanılması gereklidir.

Üzerinde yaşadığımız gezegenimizin toplam yüzeyinin %70’ini kaplayan okyanuslar, dünyanın sahip olduğu hava ve iklimin önemli bir itici gücüdür. Dünya ticaretinin % 90’ından fazlasını taşımakta ve kıyıdan 100 km uzaklıkta yaşayan insanların % 40’nı da beslemektedir. Dünya ikliminin en önemli öğesi ve atmosferden karbon emiliminin en önemli aktörü yine okyanuslardır. Gerçekte yeryüzündeki yaşam büyük ölçüde okyanuslara bağlıdır.
Dünyamız üzerinde bulunan okyanuslar; Büyük Okyanus (Pasifik Okyanusu), Atlas Okyanusu (Atlantik Okyanusu), Hint Okyanusu, Güney Okyanusu (Antarktika Okyanusu) ve Arktik Okyanus (Kuzey Okyanus)’tur. Bunların arasında dünyanın en büyük okyanusu Büyük Okyanustur. Normalde dünya yüzeyindeki okyanusların sayısı dörttür. Ancak bir okyanus daha olduğu düşünülmektedir. Bunun da Güney Okyanus olduğu belirtilmektedir. Bu okyanusun varlığı daha tam olarak kanıtlanmamıştır. Pasifik Okyanusun adını, ispanya krallığı adına Dünyayı dolaşan Portekizli denizci Ferdinand Magellan vermiştir.
Sonuç olarak küresel hava koşulların değişmesi nedeniyle okyanuslar daha sıcak ve asidik hale gelmekte ve bunların sonucunda buzlar erimektedir. Okyanuslardaki ekosistemler artık ciddi bir şekilde acı çekmektedir. Onlara güvenen topluluklarda bu acı içerisinde yer almaktadır. Günümüzde farkında olmasak da 3 milyardan fazla insan geçimini deniz ve kıyılardaki biyo çeşitliğine bağlamıştır. Denizlerde yaşayan canlı türlerinin sayısı her geçen gün azalmakta ve bazı türler de yok olabilmektedir. Okyanuslar bizim hayatımızdır.
Bu yüzden onları korumalıyız ve onları iyi durumda tutmalıyız ki hem biz hem de yaşayan canlılar ve gezegenin iklimi istikrarlı ve iyi durumda kalabilsin.
Ne yazık ki, okyanusların gezegendeki yaşam için bu hayati önemi, insanın onu kontrolsüz bir şekilde sömürmesine neden olmaktadır. Aşırı avlanma, yasadışı balıkçılık, sürdürülemez su ürünleri yetiştiriciliği uygulamaları, deniz yaşam alanlarının trol veya kirlilik yoluyla yok edilmesi, yerli türleri yok eden ve yerinden eden istilacı türlerin ortaya çıkması, aşırı kirlilik gibi insan baskılarından bahsediyoruz.
Diğer taraftan okyanusların iklim değişikliği ve asitlenmesi ciddi hasara neden olmaktadır.