DÜNYA MANTI GÜNÜ

Mustafa ÇEKEMOĞLU

Mantı, çeşitli baharatlarla çeşnilendirilen kıymanın, küçük hamur parçalarının içine konulması ve bu hamur parçalarının suda haşlanması ile yapılan yemektir. Mantı, Türkiye, Çin, Japon, Kore, Özbek, Moğol, Boşnak, İtalyan, Azeri ve Rus mutfağı gibi pek çok farklı ülkenin damak zevkine göre değişik şekillerde hazırlanabilen evrensel bir yiyecektir.
Geleneksel Türk mutfağının da vazgeçilmez hamur işlerinden birisi de hiç şüphesiz mantı yemeğidir. Kayseri’ye özgü bir yemek olan ve son dönemlerde teknolojinin ilerlemesiyle birlikte makine kullanılarak da yapılan mantının lezzeti usta ellerden çıkmasına bağlıdır.
Bizim bildiğimiz mantı, değişik ülkelerde değişik isimler ve şekillerde olup, farklı iç malzeme ve soslar ile servis edilmektedir. Türkler için mantı, bazen haşlanıp, bazen kızartılıp, bazense buharda pişirilerek bir sosla servis edilen ve kaşıkla yenilen başlı başına bir yemektir.
Mantının malzemesi her zaman kıyma olmayabilir. Orta Asya ülkelerinde ve bizde, mantının içine çok çeşitli malzemeler konulmaktadır. Patates, peynir, kuşbaşı et, nohut, mercimek ve tavuk eti mantının başlıca iç harçları olmuştur.
Mantının kökeni Çin’e dayanmaktadır. Adını da Çin-Kore kökenli “mantou” sözcüğünden almıştır. Orta Asya Türkleri mantıyı Çinlilerden 13. yüzyılda öğrenmiştir. Bu yemeğin ve Moğollar tarafından Orta Asya’dan Anadolu’ya İpek Yolu boyunca taşındığı genel olarak kabul görmektedir. Anadolu’da yemeğin adı mantıya dönüşmüştür. Tatarlar Kayseri’ye yerleştiğinde, bölge mantısıyla ünlenmiştir.
Osmanlıda mantı, sabah kahvaltısında yenen yemekler arasındadır. Öyle ki Fatih Sultan Mehmet’in her ay 28 gün boyunca sabahları mantı yediğini tarihi kaynaklardan öğrenmekteyiz.
Kayseri ile özdeşleşen mantı, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve 2009 yılında coğrafi işaret belgesi almıştır. Kayseri mantısı küçüklüğü ile meşhur olup, yaparken çok sabırlı olunması gerekmektedir.
Türkiye’de, Kayseri mantısı başta olmak üzere farklı baharat, sos ve açma tarzıyla öne çıkan birçok farklı mantı çeşitleri bulunmaktadır. Yağ Mantısı, Çıtır Mantı, Paşa Mantısı, Tepsi Mantısı, Peynirli Mantı, Patatesli Mantı, Saçaklı Mantı, Kolay Mantı, Kozalak mantı, Bonfileli Mantı, Tavuklu Mantı, Sosyete Mantısı, Sinop Mantısı, Çorum Mantısı, Bodrum Mantısı gibi mantının bilinen 36 çeşidi vardır. Son zamanlarda Kayseri’de Sucuklu Mantı da yapıldığı bilinmektedir.
Kafkas kökenli yani Dağıstan mantı Hinkal (Hıngal), günümüzde Sivas, Kars, Çorum gibi şehirlerde yapılsa da aslında geçmişi 8000 yıl öncesine dayanan Kafkasların bir mantı çeşididir. Farklı yörelerde haluj, gabın, hınkal, khinkali, hambal, hingel, hangel, kruze adlarıyla da anılmaktadır. Mantının en sevildiği ülke Türkiye’den sonra Çin’dir.
Elbette ki mantı, dünya ülkelerinde çeşitli isimlerle anılmaktadır. Dumpling ve Wonton (Çin Mantısı), Mandu (Kore Mantısı), Pelmeni (Rus Mantısı), Samosa (Hint mantısı), Polonyalıların mantısı ise Pierogidir. Vareniki (Ukrayna mantısı), Dushbara (Azerbeycan Mantısı), kreplaç (İsrail mantısı), Buuz (Moğolistan mantısı), Kroppkakor (İsveç Mantısı), Ravioli, Tortellini (İtalyan Mantısı) Lübnanlıların mantısı Shishbarak, Gyoza (Japon Mantısı), Nepal Mantısı (Momos), Gürcü Mantısı (Khinkali) Afgan Mantısı (Mantu), Özbek Mantısı (Kaskoni), Boşnak mantısı, Kazak Mantısı, Girit Mantısı gibi isimlerle anılmaktadır.
Mantı, zahmetli bir yemektir. Mantının dünyada belirli bir günü yoktur. Ancak bazı yörelerde, 25 Mart “Dünya Mantı Günü” olarak kutlanmaktadır. Bence Mantının günü, evde kendi ellerinizle yaptığınız veya satın alarak pişirdiğiniz gündür.
Karbonhidrat, kolesterol, sodyum, potasyum ve kalsiyum bakımından yüksek değerlere sahiptir. Geleneksel mantının kalori değerleri de şu şekildedir. 1 orta porsiyon (190 gr) mantı 322 kcal, 1 tam dolu yemek tabağı (300gr) mantı 509 kcal, 1yarım tabak (150gr) mantı 254 kcal, 100 gram mantı 170 kcal’dir.
Bazı yörelere göre farklı olsa da mantıya lezzeti verecek olan sarmısaklı yoğurt, domates sosu, nane, pul biber ve sumak da ilave edildiğinde yemeğin tadına doyum olmaz. Yapanlara ve yiyenlere afiyet olsun. Dünya Mantı Gününüz kutlu olsun.