DEVELİ’DEN KİMLER GELDİ, KİMLER GEÇTİ : V ARİF DİNO (1893 – 1957)

Yrd. Doç. Dr. Kadir Özdamarlar

11.08.2006 tarihli yine Çağdaş Develi Gazetesi’nde “Develi’de Sürgünler“ adlı bir yazımız yayınlanmıştı.

Bu yazımızda eski Adana valisi Abidin Paşa’nın torunlarından ikisinin, şair, ressam ve yazar olarak sürgün hayatı yaşamış olmalarıyla ilgili idi. Bu vesile ile ressam Abidin Dino’dan bahsetmiştim. Niçin ? Siyasî bir suçlu olarak Develi’de yaşamş olmasıydı.
Bu olay dikkatimi çekmiş ve konuyu “Sarı İsmail “namıyla anılan Develi’nin saygın insanlarından bir büyüğümüzün oğlu Elektrik Mühendisi Ali Erciyesli (d.1929)Ağabey ile İstanbul’da bir söyleşimizde bu konu hakkında notlar tutmuştum. Fakat ister kendine aşırı güven, ister dalgınlık deyiniz, bana göre büyük bir hata yapmıştım. Yazımızda Develi’de sürgün hayatı yaşayan kişinin küçüğü Abidin Dino olarak göstermiştik.Halbuki Sürgün olan Arif Dino idi.
Bu yanlışlık samimi eleştiriler aldı. Merhum yazarlarımızdan Ahmet Gürlek sağolsun, bir yazısıyla açıklık getirmiş ve Develi’de sürgün hayatı yaşayanın Arif Dino olduğunu belirtmişti. İşte şimdi bu yanlışı düzeltme imkanı doğdu.Bundan da doğrusu çok memnunum!
Arif Dino ile küçük kardeşi Abidin Dino kardeşler soylu ve kültürlü ailelerden idi. Paşazadelerdendiler. Fakat siyasî yönden Marksit ve Leninist düşünceden idiler. Sürgün hayatının ana sebebi de bu yüzden olmuştur.
İsterseniz Arif Dino hakkında biraz bilgi vermek, iyi olacaktır. Arif Dino yukarda da belirttiğim gibi paşazade fertlerinden biridir. Ünlü ressam Abidin Dino’nun kardeşidir. 1893 yılında İstanbul’da doğdu. Arnavut asıllılar. Ailesinde çok sayıda yazar, ressam, karikatürist ve gazeteci vardır.
Öğrenimini yurtdışında yaptı.Ana dili kadar Fransızca ve Yunanca bilirdi. Diplomaları hep İsvaç ülkesindendir.Boksör, aşçı, sinema oyuncusu, portre ressamı, grafiker, heykeltraş, sanat eleştirmeni gibi geniş bir yelpazede çalıştı.Hasılı on parmağında on marifet.Öyle zannediyorum ki bu kadar değişik işler yapmasında sürgünlerde geçen bir ömürde, geçim kaygısının büyük rolü vardır,diye düşünüyorum.
1929’da İstanbul’a geldi. 1942’de Alman Faşizmine karşı çıktıkları için küçük kardeşi Abidin Dino ile birlikte ikamete memur olarak cezalandırıldı.Develi’ye geldi.Develi yerli ailelerinden Hamdi Dığış’ın evine yerleşti.Yengesi Doç.Dr.Güzin Dino (1910- 2013 )Az Gittik,Uz Gittik adlı hatıratında kocası Abidin Dino ile 1943’de Adana’ya giderlerken Develi’ye uğradılar,Develi ‘de sosyal hayat ile Arif Dino hakkında az da olsa özlü bilgiler verir.Çok değişik bir insan ve çok yönlü bir sanatçı.
Güzin Dino’nun hatıratından öğreniyoruz ki kendisi Develi’ye geldiği zaman Develi’deki âleviler yakın ilgi göstermiş ve onlarla düşüp kalkmıştır.!Öyle görünüyor ki siyasî suçlu olması dolayısıyla Develi insanı da kendisine mesafeli davranmıştır.1951’de döndüğü İstanbul’da, Kuzguncukta bir ev almış ve 6 yıl sonra öldü. Hiç evlenmedi.

Eserleri
Kısa Hayat Öyküm,
Eller
Nazım Üstüne
Pera Palas
Sinan
Yeditepe Öyküleri
Adana Yazıları
Fransızca yazdığı şiirleri Abidin Dino, Rasih Nuri İleri, Hür Yumer Türkçeye çevirdiler. Tüm şiirleri, desenleri ve ardından yazılanlar Adam Yayınları tarafından bir kitapta toplandı. 1940’larda geniş bilgisi, derin kültürüyle İstanbul’un ilerici sanat çevrelerinde adeta bir “yol gösterici” rolü oynamış olan Arif Dino, söylediği şiirleri saklamaması, çizdiği desenleri, resimleri koruma çabası göstermemesi yüzünden, zamanla unutulmuş, adı anılmaz olmuş, çok ilginç bir sanatçıdır.!
Develi’den Adana’ya, kardeşinin yanına yani Dede ocağına İsmet İnönü’nün ilgisiyle dönmüş ve burada Yaşar Kemal, Orhan Kemal gibi gençler ile yakın bir edebiyat ortamı kurmuşlardır.
Verimli bir sanatçı ama eserlerini korumada o kadar lakayd bir insan. Bunda bohem bir hayata sahip olmasının da herhalde etkisi olmalıdır.

Çağdaş Develi Gazetesi 24.10.2019