DEVELİ EĞİTİM TARİHİ ÜZERİNE NOTLAR:3, DEVELİ’DE RUM OKULLARI

Yrd. Doç. Dr. Kadir Özdamarlar

Develi Ermeni Okulları hakkında en azından Amerika ve Fransa’da Anadolu Ermenileri üzerine yazılan incelemeler, hatıralar ve değişik eserler ile eğitim tarihimiz ile misyonerler üzerinde yapılan çalışmalardan yeterli bir bilgi gelmektedir. Bu konuda oluşan iki yazımız da elde edebildiğimiz bilgiler ve fotoğraflar ile Develi tarihine not düşmek adına yine bu sütunlarda yayınlamıştık.
Develi’de Doğu Romalı yani Bizanslı olarak bulunan Rumlar önce Yukarı Deverli’de kale içinde 1080 tarihinden sonra da büyük bir kısmı Rumeliye göçürülünce bakiyeleri de Everek tarafına gelmiş ve Ayakostan /Aygösten/Reşadiye köyünü oluşturmuşlar ,19.Asrın başlarına kadar bunu korumuşlardır.Ancak hızla gelişen siyasi ve sosyal olaylar ile daha sonra da mahalle olmuşlardır.Seyrânî’nin “Mahalleler Destanı” meşhurdur.Orada Aygösten Mahallesi hakkında şöyle der:
Aygösten Rumları biraz yolludur
Onlar itaatta eski çulludur
Bazıları ise allı pulludur,
Kadınlar işlerler bahçeyi bağı
Yıllar içerisinde Develi Rum ve Ermenilerinin sosyal hayatları hakkında ilk defa Osman Coşkun’un “İkinci Ergenekon “ adlı hatırat-romanında okumuştuk.Özetle ticari ve sosyal hayatta refah ve rahatlık içerisinde yaşadıkları görülmektedir.Nitekim Develi folklorunda da bir kırık havada şöyle yorumlanır:
“Aygösten’de bir yâr sevdim o da Urum gelini
El bilmezse sen de mi bilmen benim garip halimi”
Türkü devam eder gider.
Uzun süre Develi’de ticaret Ermenilerin elinde olmuştur. Sanatçılar ise Rumlardı.Özellikle tarım alanındaki ve bilhassa şarap üretimindeki ustalıkları her zaman önemini korumuştur.
Rumlar sadece Aygösten mahallesinde değil aynı zamanda Taşçı’ya bağlı köylerde de oturmuşlardır.Nitekim Bağımsız Türk Ortodoks Kilisesi lideri Papa Eftim Efendi,İstiklal Harbini desteleyen çalışmalara başladığında buralarda oturan bu Karamanî / Rumlar hep beraber O’nun yanında yer almışlardır.
Ancak Lozan antlaşmasından sonra 1924 yılında Yunanistan ile yapılan “Nüfus Mübadelesi” ile 1932 yılına kadar Yunanistan’a göçürülmüşler ve Atina’da da “Everek Mahallesi”’ni kurmuşlardır.Buraları milletvekili olarak gezen eski Belediye Başkanlarımızdan Mehmet Özdemir’den buradaki insanlarımızdan bazı bilgiler almıştık.Zaman içerisinde buralardan göçen bir aile çocuğu olan Doç.Dr.dosttan da bir hayli hatırat dinlemiştik.Yıllar içerisinde Zile’den göçenler dahil bir ona yakın fotoğraf ta elde etmiştik.Nitekim zaman zaman göçürüldükleri yılların Develi kültürüyle Türkçe söyledikleri Develi türkülerinden ve halaylarından bazı örnekleri de internet ortamında dinlemiş ve dinlemekteyiz.
Develi merkezindeki Rumlar elimizdeki arşiv bilgilerine göre hiçbir zaman 2000 kişiyi geçememişlerdir. Aygösten’de manastırları ve Ortodoks kiliseleri mevcuttu.Hatta bu binaların gizli geçidinin kapısı bitişiğinde bulunan ve kilise papazının evi iken sonradan Osman Coşkun’a geçen evi yıkılırken, evin bahçesinde çıkmıştı.
Aygösten’deki özellikleri olan sanatlı evlerin yapılış tarihini yıllar önce not ederken, genelde 1881-1905 tarihleri arasında olduğunu tespit etmiştik. İşte modern Rum Eğitim ve öğretim de bu tarihlerde başlamış olmalıdır.İlk önce geleneksel olarak mahalle okulları camiler ve kiliseler yanına yapılmış iken daha sonra misyonerlerin teşvikiyle yarı kaçak, yarı ruhsatlı modern okul binalarına kavuşmuştur.
Yine bu sütunlarda yazdığımız birkaç yazıda belirtmiştik,inşallah tekrara düşmeyiz.Rumlar az sayıda bir nüfusa sahip olduğu için okulları da küçüktür.Bugün Aşağı Everek’teki “Fatih Camii” adıyla anılan eski kilise’nin papazının evi olan fakat daha sonra da Dişçi İbrahim’in evi olarak uzun süre kullanılan ev,yıkıldığında bu küçük, tek sınıflı Rum okulu ortaya çıkmıştı.İşte fotoğraftaki bina bu okuldur.
Yine 1915 yılında çekilen bir fotoğrafta görüldüğü gibi öğretmen ve öğrenciler bir aradadır. Belli ki bu topluluk bir törendedir.Bu konuda elimizdeki tek fotoğraftır.
Rumların nüfusunun çok az olduğunu söylemiştik.Bu azınlıkların ayrıntılı olarak sosyal ve siyasal olarak hayatları hakkında bilgimiz olmadığı için sebebini bilemiyoruz,çok yetimleri var.Nitekim fotoğrafta görülenler idareci ve yetimlerdir.Kurulan bir vakıf tarafından bu yetimhane kurulmuştur.Kaç öğrenci burada barınmıştır,okuldan kimler mezun olmuştur,bilemiyoruz!Bu konuda acaba Rum ve Bağımsız Ortodoks Rum Patrikhanelerinde bu konuda bilgiler var mıdır, araştırılmaya değer!
Bizdeki bilgiler bu kadar.Elimize yeni ve farklı bilgiler geldikçe bu konu zenginleştirilebilir.Ayrıca değerli okuyucularımızdan da değerli eleştiriler gelirse elbette konu daha da ilginçleşecektir.
17.09.2015 Çağdaş Develi Gazetesi