ABİDİN DİNO DEVELİ’YE GELDİ Mİ?

Abidin Dino, ölümünden üç yıl önce, Paris’te France Culture radyosu için, şair dostu Velter’le yaptığı uzun söyleşinin bir yerinde şunları söylüyordu:
“Günün birinde Anadolu’nun ücra bir köşesinde buldum kendimi.Sait Faik’in dediği gibi ‘haritada bir nokta’ . Doğrusu harita üzerinde bulunması pek kolay olmayan bir yerde. Demiryollarının ulaşmadığı, ama olağanüstü halkı olan bir yöre. Tuhaflıklar beni izliyordu. Bu kez bir tarikatın mensupları arasında bulmuştum kendimi. Halk dilinde daha çok aşağılayıcı bir anlamı olan ve kendilerine ‘ Kızılbaş ‘ denen bir tarikat. (…) Bu Kızılbaş dostlar beni hemen koruma altına aldılar.” (Kısa   Hayat Öyküm. S. 101)
İstanbul ve çevresi 1940’lı yıllarda sıkı yönetim yürürlükteydi.Sıkı yönetime karşı olan siyasetçi, gazeteci, yazar, şair, bilim insanları ve sanatçıları İstanbul’dan uzaklaştırmaya başlamışlardı. Bir çok aydın gibi Abidin Dino ile ağabeyi Arif Dino da zorunlu “ikamete memur” edildiler. Sürgüne gönderildiler. Abidin Dino, Çorum’un Mecitözü kasabasına, Arif Dino ise Develi’ye.
Abidin Dino, Haydarpaşa Garı’ndan ayrılırken Arif’i boşuna bekliyordu. Anılarında Abidin Dino şunları anlatmaktadır:
“Belki Arif de çıkagelir umuduna kapılmıştım. Fakat hayır. Parmaksız Hamdi Arif’e, haşmetlû Erciiyes Dağı’nın doğu eteklerinde Develi Kasabasını yakıştırmış. Her birimiz başka tarafa. Yollarımız ayrılacaktı ama.” (Kızılbaş Günlerim. S.12)
Dino, Mecitözü’nde Alevilerle tanıştı. Onlarla Candaşlık yaptı. Onları çok sevdi. Bu sevgi hayatı boyunca sürdü. Beş parasız vardığı bir kasabada elinden tutanları, başını sokacak bir ocak, bir yuva, yorgunluğunu atabilecek bir yatak verenleri unutumazdı.
Ama Arif Dino Develi’deydi ve Abidin’e göre çok uzaktaydı. Ankara’dan, İstanbul’dan, Adana’dan ve tüm ailesinden… Arif içinde ailesi Abidin’le başlar Abidin’le biterdi.
27 Kasım 1930 tarihinde anneleri Saffet hanımı kaybettiklerinde Arif Dino şunları yazmıştı.
“Gülmeler, sevinç
Ağlamalar, keder
Sonu ölüm
Annem öldü
Ahmet, Abidin, Arif Dino “
Abidin’in Arif’ten başka bir üçüncü kardeşi daha vardı. Ahmet Dino. Ahmet Dino Adana’daydı.
Ahmet Diino , dedeleri Abidin Paşanın Adana’daki arazilerinden gelen gelirle yaşamını sürdürüyordu. Ekmek elden su gölden yiyip içiyordu. Üç kardeş üç ayrı yerdeydi. Ahmet’in rahat yaşamasına karşın Abidin ve Arif’in durumları hiç de iyi değildi. Hayatında hiçbir zaman çalışıp para kazanmamış Arif Dino için Develi’de geçinmek gerçekten çok zordu.
Sürgündeki iki kardeş Adana’ya sürgün edilseler olmaz mıydı? Orada hiç olmazsa paşa dedelerinin mirasından gelen ve adına “otlakiye” denilen yıllık kiradan paylarına düşenlerle geçinseler nasıl olurdu?
1942 sonu 1943 başında Türkiiye’de işler karışıktır. Nazi Almanyası ile dostluk ve buna bağlı iç sorunlar Arif ile Abidin’in işlerini zorlaştırmaktadır. Arif, o dönemde Başbakan olan Şükrü Saraçoğlu ile İşviçre’de öğrencilik yıllarında tanışmışlardı. Uzun çabalar sonucunda başbakanın da yardımıyle iki kardeşin sürgünlüklerini Adana’da geçirmelerine izin çıkıyordu.
İki kardeş bir ara izinli olarak Ankara’da buluşuyorlar. Neden mi? Abidin Dino’nun Güzin ile nişanlanması için.Güzin Dikel adlı bu genç hanım daha sonra Ağustos 1943 de İstanbul’dan babaevinden ayrılıyor. Sürgündeki Abidin Dino’nun yaşamına katılmak için.
Güzin, Adana’ya vardığında karşılayan Abidin ve ağabeyi Ahmet Dino’dur. Arif ise henüz Develi’dedir. Arif’in işleri kolay kolay bitmez. Güzin’i gara bir iki adımlık uzaklıkta, Abidin ile evleneceği   yeni tuttukları eve götürdüler.Bu ev Abidin ile Güzin’in Adana’daki   ilk evleridir.
1943 yılının son aylarında üç kardeş Adana’da buluşurlar.    Üç kardeşin çektirdiği bir fotoğraf var.O günleri anımsatan. Üç kardeş son derece şık ve zarif.Ayakkabıları gicır gıcır. Çoraplar herhalde pariziyen.
Bir başka fotoğrafta Adana’nın ünlü parkında çekilmiş. Sonraları Adanalıların ismini Abidin Dino, Yılmaz Güney, Yaşar Kemal koyacakları henüz bilinmiyor o günlerde. Solda Ahmet Dino . Ayak ayak üstüne atmış. Yanında sanki bir pardesü.Ortada Arif.Ahmet gibi o da kıravatlı şık bir ceket ve tebessüm ediyor. Sağda Abidin Dino. Gözünde güneş gözlükleri. Yeni nişanlanmış . O da ayak ayak üstüne atmış. Abidin’in ince bıyığı belli oluyor. (M. Şehmuz Güzel: Abidin Dino Adana’da. Yeni Adana. 22.6.2009)
Kısacai Abidin Dino Develi’ye gelmemiştir. Gelen ağabeyi Arif Dino’dur.Arif Dino’nun Develi’deki sürgün yılları 1940-1943 yılları arasında olduğu anlaşılmaktadır.Bunları Abidin Dino’nun kendi anılarından yola çıkarak anlatmaya çalıştım.